staan

stofnaam

1. Van steen, gemaakt van steen. Ook gebruikt voor aardewerk.

Ne staanen bloempot. = Een stenen bloempot. Een bloempot in aardewerk of terracotta.

stâân

ww, verv: stâân - ston - gestâân

1. Staan, rechtop staan, stil staan.

Wa stââde dââ naa te doen? = Wat sta je daar nu te doen?

'k Wil naa niks zëgge, mââ[r] ijgelek stââd'ie[r] in de wèg. = Ik wil niet moelijk doen, maar eigenlijk sta je hier in de weg.

Oep de zëstinde èn de lèsten dag van de meünt, stâân d'ottoos altij langs alle twiëj de kante van't strâât. Èn dèn kan d'ottobus natuurlek ni deu! = Op de zestiende en de laatste dag van de maand staan de auto's altijd langs beide zijden van de straat geparkeerd. Daardoor kan de autobus dan weer niet langsrijden!

Oe stodde dââ naa? = wat sta je daar te doen? Wat voor een rare houding neem je nu weer aan?

2. Goed passen, geschikt zijn, op mekaar afgestemd zijn. Da kliëjke stââd'aa iëjl goe! = Die jurk past je heel mooi. Je ziet er heel goed uit met die jurk. Gij stââ zëllefs më ne snottenbël! = Jij kan aantrekken wat je wil, je ziet er altijd goed uit! Wa zèn da naa vë maniere! Da stââd aa ni, zënne! =Wat zijn dat voor ongepaste manieren! Dat had ik niet van jou verwacht, hoor!   3. Ook figuurlijk gebruikt. Z'ëmme[n] ëm oep stâânde voet ontslââge! = Hij werd onstlagen en moest onmiddellijk het gebouw verlaten.

staar

zn (een), mv: staare - verklw: -

1. Letterlijk: ster. Men bedoelt er echter het hoofd mee, en zelfs de hersenen.

Die[j] eïj[g] et nogal ës ooëg in eur staar, sëch! Wie paast die wël da z'ës? = Ze heeft nogal een goede dunk van zich zelf! Wie denkt ze wel dat ze is?

A'd onze Zjâân iet in zen staar eïj, dèn zal em zeürrege da't oïjtkomt ooëk. = Als onze Jan zich iets in zijn hoofd heeft gehaald, dan zal hij er koste wat kost voor zorgen dat het gedacht gerealiseerd wordt.

stââsse zn (de), mv: stââsses - verklw: stââsseke (e) 1. Het treinstation. Bij den ijzerewèg weürre[n] altij mââ miëjr stââsses gesloote, èn da's ni plizant vë de mènse die[j] ooverblijve. = De NMBS sluit meer en meer stations, en dat is zeker geen goede zaak voor de overblijvende bedienden die net daar de dienst moesten waarnemen.   2. Stopplaats meestal van het openbaar vervoer, maar ook figuurlijk. E[n] eïj[d] ie[r] een pint gedroenke, mââ naa ës em nââr een ander stââsse. = Hij heeft hier een glas bier gedronken maar nu is hij naar een volgende "halte" (lees: herberg).

3. Tafereel van een kruisweg.

In da kappëlleke[n] ëmme ze nen beïjwèg van 16 stââsses. = In dat kapelletje heeft men een kruisweg met 16 taferelen.

staat

bijv nw, tvgl: staat - staater - staatst

1. Stout, ondeugend, ongehoorzaam.

Staate kindere weürre deu Zwètte Piet in de zak gestooke in pleüts van iet te krijge. = Stoute kinderen worden door Zwarte Piet meegenomen in de zak in plaats van speelgoed te krijgen.

staaterik

zn (ne), mv: staaterikke - verklw: staaterikske (e)

1. Stouterd, stouterik. Ook minder erg om een ondeugend persoon aan te duiden.

Naa[j] ëmme'k al zeeker ondert kiëjre teege diëj klaane gezeïj dat em giëjn schaare oep men kas mag mââke, èn toch blèft em altij mââ veüts doen! Zooëne staaterik! = Nu heb ik al zo vaak tegen dat jongetje gezegd dat hij geen krassen op de kast mocht maken, en toch blijft hij dat verder doen! Zo een stouterd!

stal zn (ne), mv: stalle - verklw: stalleke (e) 1. Letterlijk: stal, stalling. Wordt echter ook gebruikt om een schuur of een stalling aan te duiden om allerlei materiaal weg te bergen, bv. een tuinhok. Sââves zët den boer zen koeje[n] oep stal. = 's Avonds zet de boer de koeien op stal. A'che gedâân ët më schuppe, meugde de spôô in de stal in den of zëtte. = Als je gedaan hebt met spitten, mag je de spade in het tuinhok zetten. 'k Sal ës rap nene ââmer ââle[n] oïjt et stalleke, èn dèn ës da oep en menuut geflikt. = Ik haal gauw een hamer uit het (materiaal-)hok, en dan zal het gauw opgelost zijn.

2. Figuurlijk: plaats waar wanorde heerst, waar er duidelijk een hele tijd niet is opgeruimd of schoongemaakt.

Së manneke! As gij naa veu vandenââvet diëj stal dââ boove ni[j] ët oepgereümd, dèn moette ni paaze da'che zââterdag meugt oïjtgâân! Doïjdelek? = Zeg kereltje! Als je voor vanavond je (wanordelijke) kamer niet hebt opgeruimd, dan moet je er zelfs niet aan denken om zaterdag uit te gaan! Is dat duidelijk?

stambëlt zn (e), mv: stambëlde - verklw: stambëltsje (e) 1. Standbeeld, monument, beeld. In't parrek van Bëlèèr stâân er veel stambëlde, èn d'er zèn der iëjl rââr bij, zënne! = In het park van domein Bel-Air staan verscheidene standbeelden, en er zijn er eigenaardige bij!   Zie ook: stantbëlt

stammenee zn (e/een), mv: stammenees - verklw: stammeneeke (e) 1. Herberg, café, drankgelegenheid, stamkroeg. [>Fr. estaminet] Cëlëst die aade vrieger stammenee oover de vâât. = Céleste hield vroeger een herberg open aan de over zijde van het kanaal.

stammeneekââter

zn (ne), mv: stammeneekââters - verklw: stammeneekââterke (e)

1. Iemand die naar de kroeg gaat om daar met de vrienden te kaarten. Meestal gebeurt dit in vast verband of in een tijdelijk wedstrijdkader. Er wordt meestal om een prijs gespeeld, die kan variëren tussen een rondje betalen, een geldprijs of een kampioensbeker. [>Fr. estaminet] + [>Nl. kaarter]

Vanaf as ek më pènsjoen zèn gegâân, ëmme'k meegedâân më de stammeneekââters van 't Stèèroïjs. Èn m'ëmme toch al wa beekers bijiëjn gespëld. = Toen ik op rust ging, ben ik lid van de kaartclub van herberg 't Sterhuis. We hebben toch al wat kampioensbekers gewonnen.

stantbëlt zn (e), mv: stantbëlde - verklw: stantbëltsje (e) 1. Standbeeld, monument, beeld. Oep 't Plèntsje[n] aa se naa toch beïjter e stantbëlt gezët in pleüts van da fontijn! = Op het August Van Landeghemplein had men beter een monument opgericht dan een fontein.   Zie ook: stambëlt

stasjeneere ww, verv: stasjeneer - stasjeneerde - gestasjeneerd 1. Stationeren, korte tijd stilstaan. Stasjeneere betiëjkent da'che ni lank stilstââ, beveurbëld oem iemant lââte[n] oïjt te stappe, of agaa iet in te lôô da'ch'in de winkel gekocht ët. = Stationeren betekent dat je niet lang blijft staan, bijvoorbeeld net lang genoeg om iemand te laten instappen of om vlug iets in te laden dat je net in de winkel gekocht hebt.   Zie ook: parkeere

steeg

bijv nw, tvgl: steeg - steeger - steegst

1. Ongemakkelijk, slechts met veel moeite, stroef, weinig beweeglijk, weinig toegeeflijk, weinig toeschietelijk, stroef.

Die pooët gââ mââ steeg oope. = Die poort is maar met veel moeite open te krijgen.

Jââ dokter, ik zèn steeg van afgâân. = Ja dokter, ik heb last om mijn behoefte te doen (letterlijk).

2. Ook figuurlijk.

Steeg van afgâân zijn. = Niet erg vrijgevig zijn (figuurlijk).

Ons maa ës altij steeg van afgâân, mââ[r] az'ek ës nââ[r] onze paa lach, dèn krijg'eg men pree derëkt! = Voor moeder kost het altijd veel moeite om met iets te geven, maar als ik naar mijn vader glimlach krijg ik mijn zondagsgeld onmiddellijk.

steekelbakske / steekerbakske zn (e) = verklw, mv: steekelbakskes / steekerbakskes 1. Stekelbaarsje, klein visje met scherpe rugvinnen. Wââ[r] ës den tijd datter nog steekelbakskes zââte[n] oep de Bosbeïjk? = Waar is de goede oude tijd dat er nog stekelbaarsjes leefden in de Bosbeek?

steekelbees / steekerbees zn (e), mv: steekelbeeze / steekerbeeze - verklw: steekelbeezeke / steekerbeezeke (e) 1. Stekelbes, kruisbes, behaarde groengele of rode, vrij grote bes. [>Lat. Ribes uva-crispa] Vruuger aa m' in onzen of ne stroïjk steekelbeeze stâân, mââ nimant at die[j] oep, oemda ze te zuur wââre. = Vroeger hadden we in de tuin een kruisbessenstruik, maar niemand at de bessen omdat men ze te zuur vond.   steeker zn (ne), mv: steekers - verklw: steekertsje (e) 1. Doorn, uitstekend punt. Die rooëze[n] ëmme schèrrepe steekers. = Die rozen hebben puntige doorns.

stèèr

zn (een), mv: stèère - verklw: stèrreke (e)

1. Letterlijk: hemellichaam, ster.

Vandenââvet moete mââ[r] ës in den of gâân. 't Ës zooë kleïjr da ch'iëjl veel stèère zie. = Vanavond moet je maar eens in de tuin gaan. De hemel is zo helder dat je veel sterren ziet.

2. Inhoudsmaat van één kubieke meter. [>Fr. stère] [>Nl. stere][>Gr. stereos]

Vë van de winter ëmme me tien stèère[n] aat bestëld veu den oopen âârd. = Voor deze winter hebben we tien kubieke meter hout besteld voor de open haard.

3. Figuurlijk: aanduiding voor het hoofd.

Nââ dat'dem dirëlteur geweurre was, eïjt'em et nogal ooëg in zen stèèr gekreege. = Vanaf het moment dat hij directeur benoemd werd, heeft hij het hoog in zijn bolletje gekregen!

stèèr(e)lings

bijw

1. Strak, star, zonder naar iets anders te kijken, stijf, onbeweeglijk, rigide.

Ik zag eur oep een tërraske zitte, mââ toen as ek eur passeerde bleef ze stèèrlings nââr eur lemmenatsje zien. Dèn ëm ek ooëk mââ niks gezeïj. = Ik zag haar op een terrasje zitten, maar toen ik langs haar ging bleef ze haar glas limonade aanstaren. Toen heb ik ook maar niets gezegd.

stëkke

zn (e) = mv

1. Platte aanduiding van benen.

Nemiëj steeveg oep zen stëkke stâân. = Niet meer stevig op de benen staan.

E[j] ës gisterenachternoen van zen stëkke gedrôôd. = Hij is gisterennamiddag flauwgevallen.

Imant te stëkke neeme. = Iemand bij de lurven vatten.

stëksel

zn (e) geen mv

1. Steek, prik, injectie.

Die klaan die lacht èn die sprëkt gelèk eur moeder... Diej eïj naa toch wël ëcht e stëksel van eur moeder, zënne! = Dat meisje lacht en praat net zoals haar moeder... Ze tiert naar haar moeder.

2. Kleine hoeveelheid, een beetje, een vleugje. Wat men met een "kleine spadesteek" kan ophalen???

Èn eur bruur eïj dèn wee e stëksel va ze vââder. = En haar broer heeft dan weer een aardje naar zijn vaartje.

stëkske zn (e) (= verklw), mv: stëkskes 1. Lucifer. Naa gebroïjke de mènse giëjn stëkskes ne miëj, want z'ëmme toch ne allemeur. = Nu gebruiken de mensen haast geen lucifers meer want ze hebben een aansteker.

stëk(s)kesdooëzeke zn (e) (= verklw), mv: stëkskesdooëzekes 1. Luciferdoosje. Naa mââke ze stëksesdooëzekes oïjt karton, mââ vruuger wââre die van iël dun aat. = Nu maakt men luciferdoosjes in karton, maar vroeger werden die uit dun hout vervaardigd.

stërrefoïjs

zn ('t), mv: stërrefoïjze - verklw: stërrefeüske (e)

1. Letterlijk: sterfhuis, huis waar iemand overlijdt. Ook lijkenhuis, de plaats waar iemand wordt opgebaard na het overlijden en tot het ogenblik van de eigenlijke begrafenis of crematie.

Wëtte gij van wââ da de Zjèf begrââve weürt? - Jââ ... sââmekomst âân't stërrefoïjs. = Weet je waar de begrafenis(ceremonie) van Jozef begint? - Ja... samenkomst aan het lijkhuis.

Ik ëm 't oïjs van men aavers gèrrefd, mââ 'k ëmme't derëkt verkocht. Ik kan toch ni in eule stërrefoïjs gâân wooëne! = Ik erfde het huis van mijn ouders, maar heb het bijna onmiddellijk verkocht. Ik kan toch niet in het huis wonen waar mijn ouders overleden zijn!

2. Figuurlijk: gebruikt om aan te geven dat men iets gaat doen dat de moeite niet loont, of geld gaat uitgeven dat niets meer oplevert.

Da zèn koste[n] oep 't stërrefoïjs! = Dat is weggesmeten geld!

stërrefputteke zn (e) = verklw, mv: stërrefputtekes 1. Afvoer, rioolputje, meestal met geurafsnijder. Kapt da vies wââter mââ[r] in't stërrefputteke. = Giet dat vuile water maar in het rioolputje. 't Stërrefputteke stinkt wee - 't zal gâân onweere. = Het afvoerputje riekt weer - er is onweer op komst.

stèssel zn (de), mv: - 1. Stijfsel, wordt gebruik om het strijkgoed gladder en beter te kunnen strijken, en het blijft daardoor ook beter gesteven. Vër ëmdes doen ze stèssel in 't lëste wââter. = Als men hemden wast wordt er stijfsel toegevoegd aan het laatste spoelwater.

stèssele

ww, verv: stèssel - stèsselde - gestèsseld

1. Het toevoegen van stijfsel in de was, met de bedoeling het wasgoed te stijven, om het makkelijker en gladder te strijken.

Vrieger wiere[n] al'ëmdes gestèsseld, mââ naa moete ze zëllefs ne miëj strijke. = Vroeger werden hemden met stijfsel behandeld, maar tegenwoordig hoef je ze zelfs niet meer te strijken.

'k Zal die wit ëmdes stèssele èn strijke, want da's scheunder a'che ze dèn âândoe. = Die witte hemden worden in de was gesteven en dan gestreken, want dat ziet er beter uit als je ze dan aantrekt.

2. Ook figuurlijk: lopen, zich haasten.

Dââ kwam ze wëral âân gestèsseld! Da mènske kan ni treïjg gâân, paas ek. = Daar komt ze weeral aan gelopen! Dat vrouwtje kan niet traag stappen, denk ik.

steüks

bijv nw, tvgl: steüks - steükser - steükst

1. Steil, stuiks, sterk hellend.

En aa zene[n] ottoo geparkeerd oep een steükse bâân, èn dèn ës zene[n] antfrèèn losgeschoote... Ge kunt al paaze wat'er ës gebeurd zeeker? = Hij had zijn auto geparkeerd op een steile helling, en toen heeft zijn handrem het begeven... Je kan al denken wat er vervolgens is gebeurd, zeker?

Da gââ[d] ie steüks nââ beneej = het gaat hier steil omlaag.

steüt zn (`t), mv: - 1. Stort, stortplaats voor huisafval. Veu[r] e pââr jââr smeete z'alles oep nen ooëp oep 't steüt, mââ naa verbranne z'alles. = Vroeger werd alle (huishoudelijke) afval op een stortplaats verzameld, maar nu wordt alles in de verbrandingsovens verwerkt.

steütte

ww, verv: steüt - steütte - gesteüt

1. Letterlijk: storten, dumpen, iets ergens achterlaten.

A zene mëssink wa vol gerokte, dee[j] em alles in ne zak. Dèn pakte[n] ëm zenen ottoo en steütte[n] ëm alles nèffe de beïjk âân 't Wisseboske. = Als zijn mestvaalt een beetje omvangrijk werd, schepte hij een deel in zakken. In de auto vervoerde hij alles, en stortte het afval naast de beek aan het Wisseboske.

2. Morsen.

Ons Zjèfke[n] eïj[d] al zen klaan komunne gedâân, mââ'k ëm em nog giëjne[n] iëjne kiëj weete[n] eete zonder steütte. = Kleine Jozef heeft al wel zijn eerste communie gevierd, maar ik moet toegeven dat ik hem nog nooit zien eten heb zonder daarbij te morsen.

steüzze

zn (een), mv: steüzzes - verklw: steüzzeke (e)

1. Letterlijk: verdieping, etage. [>Fr. étage]

A ge wilt gâân slââpe, zëld een steüzze[n] ooëger moete gâân. = Als je wil gaan slapen, zal je een verdieping naar boven moeten.

2. Figuurlijk: stopplaats, halte. Te vergelijken met de "staties" van een kruisweg in het Rooms-Katholieke geloof. [>Nl. statie]

Me zeülle[n] ës een steüzze vèdder gâân, së! = We vervolgen onze weg naar de volgende plek waar we planden te stoppen. Dit wordt bijv. ook gezegd als men uitgaat in het weekend, en men naar de volgende kroeg doorgaat.

Opmerking: het woord wordt NIET gebruikt om het station aan te duiden!