dèdde

zn(den), mv: dèddes - verklw: dèddeke (een)

1. Derde.

E was den dèdde[n] in 't school. = Hij was de derde van de klas.

deeg(e)nit(te)rij / deug(e)nit(te)rij zn (de), mv: - 1. Deugnieterij, schelmerij, guitenstreek, gewoonlijk onschuldig bedoeld. 't Ës naa[j] al goe më[j] aa deegnitrij! Me weet da g'er zè! = Hou nu maar op met al die schelmenstreken! We hebben begrepen dat je er bent!   2. Wordt echter ook gebruikt om opzettelijke daden die nadelige gevolgen hebben aan te geven, misdaad. Naa vermooëre ze zëllefs al aa mènskes veu ondert frank! Wââ gââ'me toch nââ toe, më[j] al die deugenitrij? = Er worden zelfs al ouderlingen vermoord om honderd frank in te pikken! Waar moet het toch heen met al die misdaden?

deem / deïjm zn (nen), mv: deeme / deïjme - verklw: deemeke / deïjmeke (een) 1. Speen van een koe. Een koej eïj 4 deeme. = Een koe heeft 4 spenen.   2. Ook figuurlijk. Naa[j] eïjt'em wëral gewonne më't kââte! Da's nogal nen deïjm, zënne... = Nu heeft hij weeral gewonnen bij het kaarten! Dat is nogal een gelukzak, hoor...

deer / deur

zn (een), mv: deere / deure - verklw: dërreke / deürreke (een)

1. Deur.

Over een allef deer gescheete! = Uitdrukking die onverschilligheid uitdrukt.

Veu de deur stâân. = Voor een gesloten deur staan

deezeke

zn (een), = verklw, mv: deezekes

1. Figuurlijk: aanduiding van een heel braaf persoon, van iemand die eigenlijk weinig durft. Meestal zijn dit niet de leukste soort van mensen.

Van da vèntsje[n] ëm ek'ik giëjne schrik, want dat ës e veel te braaf deezeke. = Over dat kereltje ben ik niet zo ongerust, omdat hij toch bijna niets durft.

eigennaam

2. Jezus, wordt meestal gebruikt tegenover kinderen als ze niet gehoorzamen.

A ge ni braaf zë zal Dezeke kijve! = Als je niet braaf bent zal Jezus boos op je zijn.

dèggere

ww, verv: dègger - dèggerde - gedèggerd

1. Niet stil kunnen staan, altijd maar rondlopen, ter plaatse staan trappelen.

Stâât dââ ni zooë te dèggere! = Sta nu eindelijk eens stil!

dèggereïjr

zn (nen), mv: dèggereïjrs - dèggerèrreke (een)

1. Iemand die niet stil kan staan, iemand die zenuwachtig is.

Kunde gij naa ni stil zitte, sen dèggereïjr? = Kan je niet stilzitten?

deïjke

zn (den), mv: deïjkes

1. Deken, kerkelijk ambt. [>Lat. decanus] [>Nl. deken]

A't er ni genoeg kinnekes geboore weürre, dèn stuurt de pastooër den deïjke rond. = Als er te weinig geboortes zijn, stuurt de pastoor de deken op toer (om te zien wat er aan de hand is).

deïjrlek

bijv nw, tvgl: -

1. Meelijwekkend, er niet goed uitziend, allesbehalve gezond. [>Nl. deerlijk]

Da kind zag er ëcht deïjrlek oïjt, mââ jââ... z'aa die klaan wël vier iere boïjte veu de deur lââte stâân! = Dat meisje zag er helemaal niet goed uit, maar ja ... haar ouders hadden haar meer dan vier uur buiten voor de deur laten wachten!

dëkkorrââsse zn (een), mv: dëkkorrââsses - verklw: dëkkorrââsseke (een) 1. Letterlijk: medaille, decoratie. d' Aatstrijders van den twïjde weïjreldoorlog ëmmen oep de lëste teïjrfiëjst allemââ een dëkkorrââsse gekreege. = De oudstrijders / veteranen van WO II hebben op hun laatste feest allemaal een medaille gekregen.

2. Figuurlijk: grote wonde, blauw oog, vogelklad op de kleren,…

Me wââren e zondag een tërraske gâân doen, èn oep de goot zat een doïjf. Ge kunt al paaze dad onze Swa wëral prijs aa! Die doïjf eïj gekakt oep ze kostuum. Een aa persies een dëkkorrââsse. = Vorige zondag hebben we op een terrasje iets gedronken, en in de dakgoot zat een duif. Je kan al vermoeden dat mijn echtegenoot François geen geluk had! Die duif liet iets vallen, recht op zijn pak. Hij had precies een medaille gekregen!

Zie ook: madeülle.

dèkschijter zn (nen), mv: dèkschijters - verklw: dèkschijterke (een) 1. Duif. Letterlijk: dakschijter. 'k Aa nog mââ zjeüste nief panne geleïj, of men dèk zat al derëkt vol dèkschijters. = Ik had nog maar net pannen vernieuwd, of mijn dak zat onmiddellijk vol duiven.   2. Speelduif die niet snel genoeg op het hok terugkeert om prijzen te winnen. Af en toe zelfs figuurlijk gebruikt om een persoon aan te duiden waarmee niet veel aan te vangen is of die makkelijk bang is. Van de zeeve doïjve die'k ëm lââte meevliege[n] oep Këvrèèn, zèn der twiëj oep tijd gevalle, mââ die[j] ander vijf... dèkschijters, jââ! = Van de zeven wedstrijdduiven die ik liet deelnemen vanuit Quiëvrain, zijn er twee binnen de tijd aangekomen, maar die andere vijf... waardeloos!

Wa zèdde gij naa vë nen dèkschijter? Gij deürreft nog ni[j] oover de grècht springe! = Wat ben jij nu voor een angsthaas? Je durft zelfs niet over de gracht springen!

demisëzôôn

zn (nen), mv: demisëzôôns - verklw: demisëzôônke (een)

1. Lichte overjas of regenjas die vooral in tussenseizoenen gedragen wordt. [>Fr. demi-saison]

Më de jââremèt meud aave pardessuu oïjt de kas ââle, mââ tot dèn zëlde't më[j] aaven demisëzôôn moete doen. = Met de jaarmarkt mag de overjas uit de kast worden gehaald, maar tot dan zal je het moeten stellen met de jas voor de tussenseizoenen.

dèmpech

bijv nw

1. Kortademig, vaak ten gevolge van een inspanning.

Ons meeke aa veel te rap nââ de mèt gelooëpe, èn ze was dèmpech a'ze trugkwam. = Onze oma was veel te snel naar de markt gelopen, en ze was kortademig als ze terugkeerde.

dèn

bijw

1. Dan, op dat ogenblik, op dat moment, toen.

Wëtte noch da'k ik aa dèn gezeïj[d] ëm dache moest zwijge? = Weet je nog dat ik toen heb aangeraden om te zwijgen?

Èn dèn kwam er e vèrreke m¨ne lange snoïjt, èn 't vertëlselke was oïjt! = En toen kwam er een varkentje met een lange snuit, en het verhaaltje was uit!

Naa èn dèn zët ek mij toch ëfkes nee oem e zjatteke kaffee te drinke. = Nu en dan zet ik me eventjes, en drink een tas koffie.

dën zn (den), mv: - 1. Binnenhof, binnenplaats, koer (waar vroeger de koetsen en de wagens stopten). Zët den otoo mââ[r] oep den dën. = Parkeer de auto maar op de binnenplaats.

dènke

ww, verv: dènk - docht - gedocht

1. Denken, over iets nadenken. Hoewel men in het Willebroekse dialect in dit geval eerder zal "paaze".

Dènkte gij naa ëcht da'k ik aa in't zak zaa zëtte? = Geloof je echt dat ik je zou bedriegen?

'k Ëm er nog ës goed oover gedocht, èn 'k paas da'k aa die sènte mââ zal liëjne. = Ik heb er nog eens goed over nagedacht, en ben tot de conclusie gekomen dat ik je het geld ga lenen.

Dad odde ni gedocht, ë! = dat had je niet gedacht, zeker! Dat had je niet kunnen vermoeden.

2. Ook in de uitdrukking "dèn docht ek da ...". Deze wordt bijvoorbeeld gebruikt als iemand al zó vaak iets heeft herhaald, dat het begint te vervelen. Van deze verveling geeft men dan uiting om het vertelde en de verteller als één en hetzelfde te beschouwen. Stel dat iemand het er de hele tijd over heeft hoe goed hij wel kan naaien, dan zou zo een antwoord kunnen zijn: As ek aa veü den iëjste kiëj zag, docht ek da g'e nôômasjien wordt!

Of als iemand het heel de tijd maar weer heeft over het nieuwe TV-toestel dat ze gekocht heeft: As ek aa den iëjste kiëj zag, docht ek da ge nen teevee wordt!

derbinnespeele

ww, verv: speel derbinne - spëlde derbinne - derbinnegespëld

1. Wordt gezegd als men bij het kaarten de tegenpartij laat verliezen, door hen minder slagen te laten verwerven dan vereist voor het spel.

E waa veu de zooëvëlste kiëj aavendans gâân, mââ 'k ëm em gemakkelijk der kunne binnespeele. = Hij wou bij het wiezen weer maar eens abondance spelen, maar het was niet moeilijk om ervoor te zorgen dat hij onvoldoende slagen behaalde.

Zie ook: onderdeuspeele.

deroepkomme

ww, verv. kom deroep - kwam deroep - deroepgekomme

1. Zich herinneren, te binnen schieten.

'k Kost er ni[j] oep komme = het schoot me niet te binnen.

derondergâân

ww, verv: gâân deronder - ging deronder - derondergegâân

1. Bij het kaartstpel opzettelijk een lage kaart werpen terwijl men hogere in de hand heeft, met de bedoeling de tegenpartij te misleiden.

Ge moet de kâât mââ tëlle! Dèn odde gezien da'k derondergegâân was, èn dèn odde'r ni binnegezeete! = Je moet de gespeelde kaarten maar onthouden! Dan had je gemerkt dat ik een lage kaart gespeeld had, en dan had je alle slagen kunnen halen!

Zie ook: deronderspeele.

deronderspeele

ww, verv: speel deronder - spëlde deronder - derondergespëld

1. Bij het kaartstpel opzettelijk een lage kaart werpen terwijl men hogere in de hand heeft, met de bedoeling de tegenpartij te misleiden.

d'Ander aa ni gezien da'k deronderspëlde, èn toen as em më zen dam kwam verschote ze da kik den iëjr nog aa. = De tegenspelers hadden niet gemerkt dat ik opzettelijk een lage kaart speelde, en toen ze de dame op tafel wierpen, schorkken ze toen ze zagen dat ik de koning nog had.

Zie ook: derondergâân.

dèrrem

zn (nen), mv: dèrreme - verklw: dèrremke (een)

1. Darm, ingewand. [>Nl. darm]

'k Ëm ziëjr in men dèrreme!  = Ik heb buikpijn!

De weüste van Staaf Ooëft zèn iëjl goe oemda diëj nog altij ëchte vèrrekesdèrreme gebreükt. = De worsten die Gustaaf Hoofd maakt zijn heel lekker, omdat die nog altijd natuurlijke varkensdarmen gebruikt.

2. Slang, lange en dunne flexibele buis, bijv. een waterslang.

'k Gâân sebiet den of sproeje - 'k ëm de wââterdèrrem al geriëjd geleïj. = Ik ga seffens de tuin sproeien, en heb de waterslang al klaar gelegd.

Veür eule fèftegste zjubbelee ëmme de pompiers van den beürreger 100 meter nief dèrreme gekreege. = Ter gelegenheid van het vijftigjarig bestaan heeft de brandweer van de burgemeester 100 m nieuwe pompslangen ten geschenke gekregen

dëssèng

zn (nen), mv: dëssèngs - verklw: dëssèngske (een)

1. Patroon, motief, meestal op stof of papier. [>Fr. dessin]

M'ëmme gebange èn t'ës e papirreke më e schooën dëssèngske. = We hebben behangen en het patroon is heel mooi.

dëstach

zn, mv: -

1. Dinsdag, de tweede dag van de week.

't Dëstachs nââ de vèftinde[n] ogustus ës't altij koers. = De dinsdag na 15 augustus wordt er koers gereden ter gelegenheid van de kermis.

dèstere

ww, verv: dèster - dèsterde - gedèsterd

1. Pletten, prakken.

Gedèsterde petatte. = Geprakte of tot moes geplette aardappelen.

2. Niet stil kunnen staan van ongeduld, treuzelen omdat men nog iets wil zeggen maar eigenlijk niet goed durft beginnen. Figuurlijk.

Wa stââde dââ naa te dèstere? = Is er nog iets, heb je nog iets te zeggen, wil je nog iets kwijt? Waarom treuzel je dan?

dèttech

telw (de), dèttechste

1. Dertig.

Afbetââle oep dèttech dââge. = Terugbetalen met een krediettijd van dertig dagen.

dèttechste

telw, (den)

1. Dertigste.

Den dèttechste[n] dag van de meünt. = De dertigste dag in de maand.

dèttien

telw (de), dèttinde

1. Dertien.

Dèttien bringt oengeluk. = Dertien brengt ongeluk.

dèttinde

telw (den)

1. Dertiende.

Vrijdag den dèttinde ës ne geluksdach. = Vrijdag de dertiende is een dag die geluk brengt.