Verenigde Provinciën

Kasper Fagel (°25 jan 1634 's Gravenhage +15 dec 1688 's Gravenhage), wordt opvolger van Jan de Witt als raadspensionaris. Hij is aanvankelijk een tegenstander van Willem III, maar dit keert later om in vriendschap en hij wordt Willem III zijn raadsman.

Frankrijk begint een tarievenoorlog tegen de noordelijke Republiek.

Pieter de Groot, Staatse gezant in Parijs, stuurt Johan de Witt een afschrift van het verdrag van Dover.

dec: de noordelijke Republiek verbindt zich met Spanje voor het geval dat één van beide landen wordt aangevallen door Frankrijk. Als gevolg van deze overeenkomst wordt het leger gereorganiseerd.

De Franse koning Lodewijk XIV sluit in Brussel verdragen met de bisschoppen van Münster en Keulen (en Luik), en dit tegen de noordelijke Republiek.

Duitsland - Frankrijk

1 nov: keizer Leopold I van Duitsland verplicht zich tegenover de Franse koning Lodewijk XIV tot neutraliteit bij een komende oorlog tussen Frankrijk en de Republiek.

Engeland - Noord Amerika

Engelse verkenners trekken als eerste Europeanen het Appalachengebergte over, met het doel nieuwe handelswegen en -gebieden te ontdekken.

Frankrijk - Marseille - Koffiehuis

Opening van het eerste koffiehuis in Marseille. Kort daarna wordt ook in Parijs een koffiehuis geopend.

Italië - de Medici

Gian Gastone de Medici wordt geboren (°26 mei 1671 Florence +9 jul 1737 Florence). Hij is een zoon van Cosimo III.

Java - Koffie

De eerste koffieplanten worden naar Java gevoerd.

Verenigde Provinciën - Engeland

feb: Willem III van Engeland (°1650) wordt benoemd tot kapitein-generaal voor een veldtocht, als reactie op de Franse dreiging.

Derde Engelse oorlog

23 mar: (tot 1674) de Engelse vloot valt een handelsvloot aan die van Smyrna terugkomt. Dit is meer een strijd op de zee, onder De Ruyter.

Guerre de Hollande

6 apr: Franse oorlogsverklaring, gevolgd door een invasie. Frankrijk, Münster en Keulen verklaren de oorlog aan de noordelijke Republiek. Keizer Leopold I helpt Willem III van Holland in zijn strijd tegen koning Lodewijk XIV van Frankrijk (tot 1678). De Franse koning wil de Nederlanden onderwerpen.

Slag bij Solebay

7 jun: Michiel Adriaenszoon De Ruyter verslaagt de samengestelde vloot van de Fransen en de Engelsen aan de Engelse oostkust. Dit is een teken van de blijvende sterkte van de Nederlandse vloot.

9 jun: Bernard van Galen slaagt het beleg van Groningen neer. De stad wordt verdedigd door Rabenhaupt. Van Galen moet dit beleg opbreken op 28 aug.

12 jun: de Fransen steken de Rijn over, in de buurt van het tolhuis ten oosten van Nijmegen. Willem III trekt zijn leger terug achter de waterlinie.

Val van Utrecht

21 jun: Lodewijk XIV stuurt harde vredesvoorwaarden naar de Staten-Generaal. De legers van Munster en Keulen bezetten de gebieden van Achterhoek, Overijssel en Drente. Jonge Oranje-aanhangers plegen een aanslag op Johan De Witt. Hij wordt ernstig gewond, en de toestand in de Republiek lijkt hopeloos.

2 jul: de Staten van Zeeland benoemen Willem III tot stadhouder, en de andere staten (ook Holland) doen hetzelfde.

8 jul: de Staten-Generaal benoemen Willem III tot kapitein-generaal en admiraal, zonder enige beperking. Het Eeuwig Edict bestaat hierdoor niet meer. De Staten-Generaal weigeren om de vredesvoorwaarden van de Fransen te aanvaarden. Tijdens de "onderhandelingen" brengt de stadhouder het leger terug op sterkte. De grote mankracht van het Franse leger is te veel verspreid over de steden die ze overwonnen hebben. Lodewijk XIV keert terug naar Frankrijk, en laat het opperbevel over zijn legers over aan Luxembourg. De Engelse proberen te landen op de kust van de Republiek, maar dit wordt verijdeld door De Ruyter, die de overwinning behaalt in de slag bij Kijkduin.

4 aug: Johan de Witt wordt op eigen verzoek ontslagen als raadspensionaris, en benoemd tot lid van de Hoge Raad. Kaspar Fagel wordt raadspensionaris van Holland.

20 aug: Johan de Witt en zijn oudere broer Cornelis worden gelyncht door een volksmassa, bij de Gevangenenpoort in Den Haag. Cornelis de Witt zit daar een straf uit als gevolg van een valse aanklacht (door barbier Tichelaar), waarin beweerd wordt dat Cornelis de prins wil vermoorden. Willem III heeft niet echt iets ondernomen tegen deze beschuldigingen.

sep: troepen van keizer Leopold I die uit Brandenburg komen (o.l.v. Montecuculi), dwingen Turenne om zich met een deel van de Franse troepen terug te trekken naar het Zuiden. De zuidelijke Nederlanden sturen hulptroepen naar de Republiek.

okt: Willem III probeert Naarden en Woerden te heroveren, wat niet lukt. Het geeft echter aan dat hij initiatieven blijft nemen.

16 dec: Willem III begint een veldtocht naar het zuiden, ontzet Maastricht, maar slaagt er niet in om zijn tocht tot Charleroi verder te zetten, en het Franse Depot te veroveren. De Groningers (o.l.v. van Eysbergen) ontzetten Coevorden en slagen erin om Drente te laten ontruimen. De Franse legers (1000 man sterk) valen over ijs Holland binnen, moorden twee dorpen uit, en trekken zich terug voor de dooi intreedt. Het zuiden blijft iets meer gespaard van het feit dat ze buiten het strijdtoneel blijven. Dit komt ten goede aan de handel, en men probeert zelfs noordnedelandse textielwerkers aan te trekken.

Vlaanderen

In Vlaanderen wordt hard gewerkt aan een kanaal naar de zee.

Duitsland

Keizer Frederik Willem van Brandenburg steunt de Hollandse Republiek in de Hollandse Oorlog (1672-1678) tegen Lodewijk XIV van Frankrijk.

Nederlanden - Brandspuit

12 jan: de slangenbrandspuit, die werd uitgevonden door de gebroeders Van der Heyden (jan °1637 +1712), wordt voor het eerst ingezet bij een echte brand. Met groot succes.

Verenigde Provinciën - Frankrijk - Engeland

21 aug: vlootvoogd Michiel Adriaenszoon De Ruyter (°24 mar 1607 Vlissingen +26 apr 1676 Syracuse) verslaat de Engels-Franse vloot finaal, in de slag bij Kijkduin.

Duitsland - Frankrijk

jun: Brandenburg sluit in Vossen een vrede met Frankrijk.

Korte tijd later sluiten ze zich echter terug aan bij het Haagse Verbond (tussen de Republiek, Brandenburg, de Duitse keizer, Spanje, Lotharingen en Denemarken).

Engeland

nov: het Engelse Parlement weigert koning Charles II om nog meer geld voor de oorlog uit te trekken.

Frankrijk

Louis-Marie Grignion de Montfort (°1673 +1716), Frans priester. Bekend om zijn Mariadevotie. Hij sticht de Montfortanerorde.

Noord Amerika - Boston

Gouverneur Francis Lovelace van New York legt de eerste postdienst in naar de stad Boston.

Verenigde Provinciën - Frankrijk - Duitsland - Slag van Seneffe

mar: Als gevolg van de 2de Vrede van Westminster geven de Staatsen "Nieuw Nederland" terug aan Willem III. Er komt terug vrijheid van handel, en de regel "vrij schip - vrij goed" wordt opnieuw ingesteld, wat vooral voor Engeland goed uitkomt. Ze zullen er nl. in slagen om de handelstrafiek van de Republiek over te nemen in de Franse gebieden.

11 aug: de legers van de Republiek, de Duitse keizer en de zuidelijke Nederlanden leveren een bloedige slag tegen de Fransen in Seneffe (Henegouwen). Het leidt tot een nederlaag van de gealliëerde legers.

Door een aantal regeringsreglementen in Utrecht, Gelderland en Overijssel, krijgt Willem III een beslissende invloed op die gewesten. De Staten van Holland en Zeeland maken het stadhouderschap van Willem III erfelijk.

Verenigde Provinciën - ten Kate

Lambert ten Kate (°1674 +1731), Nederlands taalkundige. Hij is de grondlegger van de studie van het Nederlands met "Aenleiding tot de kennisse van het verheven deel der Nederduitsche sprake".

Duitsland - Frankrijk

22 apr: Munster sluit vrede met de Fransen.

11 mei: Keulen sluit vrede met de Fransen. Het geschil draait nu uit op een traditionele botsing tussen Habsburg en Bourbon, met de Republiek aan de kant van de Habsburgers. Willem III van Oranje ziet het als een opdracht om het evenwicht in Europa te helpen behouden, tegen de macht van Frankrijk in.

Engeland - Tweede Vrede van Westminster

19 feb: tussen de Republiek en Engeland. Dit betekent het einde van de Derde Engels-Nederlandse Oorlog. De Republiek moet aan Engeland een schadeloosstelling betalen, maar mag Suriname behouden.

Polen

Koning Jan van Polen III Sobieski (tot 1696) (°1624). Hij versloeg de Turken in 1673 bij Chotin.

Verenigde Provinciën - Frankrijk

De Staten-Generaal maken de aanstelling tot kapitein-generaal erfelijk voor Willem III.

21 feb: In Gelderland wordt Willem III de adelijke titel van hertog aangeboden, na gelobby door de prinselijke agenten Caspar Fagel en Willem Bentinck. Hij weigert deze titel omdat niet alle Gelders achter deze benoeming staan.

jun: in de zuidelijke Nederlanden hebben de Franse legers duidelijk de overmacht. De nieuwe landvoogd Villa Hermosa is amper in staat om troepen te zenden naar de strijd met Lodewijk XIV. Onder leiding van Condé en de Franse koning zelf, woedt een ware slag langs de Maas, en o.a. de steden Luik, Hoei en Dinant vallen in Franse handen.

Curaçao - Verenigde Provinciën

Curaçao wordt opengesteld voor handel met alle naties.

Frankrijk - de Lalande

Michel Richard de Lalande (°1675 +1726), Frans musicus die motetten componeert, en ook de "Symphonies pour les soupers du Roy".

Noord Amerika

Britse kolonisten vermoorden een aantal Indianen. Deze laatsten komen in opstand, onder leiding van opperhoofd Metacom van de Wampanoag stam. Dat betekent het begin van de King Philip's War in New England (tot 1676).

Verenigde Provinciën - Frankrijk

22 apr: de Staatse vloot vaart onder aanvoering van Michiel Adriaenszoon De Ruyter naar de Middellandse Zee, om de Franse heerschappij in dat gebied te betwisten. De Ruyter wordt verslagen in de Hollandse Oorlog bij de Etna en de Stromboli, door de vloot o.l.v. Abraham Duquesne. De veldslag in de buurt van Palermo is fataal.

29 apr: De Ruyter overlijdt aan zijn verwondingen.

Osmaanse Rijk

Kara Mustafa wordt door Sultan Mehmed IV benoemd tot Osmaans grootvizier.

Rusland - Fjodor III

Fjodor III (tot 1682).

Nederlanden - Frankrijk

De Fransen steken de stad Tongeren in brand. Er wordt veel schade aangericht en het bevolkingsaantal loopt met 1/3 terug.

Verenigde Provinciën - Engeland

14 nov: Willem III van Oranje huwt met Mary Stuart van Engeland (°1662). Zij is de oudste dochter van de hertog van York, en - na haar vader - gerechtigde op de Engelse troon, omdat koning Charles II geen kinderen heeft.

Verenigde Provinciën - de Spinoza

Van de net overleden Benedictus de Spinoza (°24 nov 1632 Amsterdam +21 feb 1677 's Gravenhage), Nederlands filosoof, wordt "Ethica" uitgegeven. Het is een leerboek voor wiskunde, waarin stellingen het bewijs vormen voor een aantal wiskundige eigenschappen.

Engeland - Hales

Stephen Hales (°1677 +1761), Engels fysioloog. Hij doet experimenten in verband met de bloeddruk.

Rusland - Mongoolse Rijk

De legers van Kokland (nu: Uzbekistan) veroveren het khanaat Kasgar in China.

Makassar

Cornelis Speelman onderwerpt Makassar met de hulp van prins Aroe Palakka en de Boeginezen. Door het Bongaais Verdrag krijgt de Verenigde Oost-Indische Compagnie het handelsmonopolie in dit gebied.

Verenigde Provinciën - Engeland - Frankrijk

26 jan: defensief verbond tussen de Republiek en Engeland. De Hollanders zien niet langer de zin om geld uit te geven voor de strijd.

Vrede van Nijmegen

10 aug:  tussen Frankrijk en de Republiek (tegen de wil van stadhouder Willem III):

1. de Republiek krijgt alle gebieden die nog door de Fransen bezet worden terug (o.a. Maastricht).

2. Frankrijk schaft het tarief dat in 1667 werd ingevoerd af, ten voordele van de Republiek.

3. koning Karel II van Spanje verliest na de Hollandse Oorlog een aantal steden in Franche-Comté, ten voordele van koning Lodewijk XIV. Ook Valenciennes, Kamerijk en Sint Omaars komen aan de Franse koning toe.

4. Keizer Leopold I van Duitsland moet Freiburg en de Elzas aan Frankrijk afstaan.

14 aug: de Fransen blijven strijd leveren in de zuidelijke Nederlanden, waardoor een inval in de Republiek niet denkbeeldig is. Willem III blijft zich verzetten, en strijdt mee in de slag bij St. Denis (Bergen, Henegouwen). Lodewijk XIV beroept zich op het "devolutierecht" , dat in een aantal delen van Vlaanderen geldt. Volgens dit recht hebben alleen de kinderen uit een eerste huwelijk erfelijk recht op de goederen die tijdens dat huwelijk worden verworven.  De Nederlanden kwamen terug aan Spanje toe, na het eerste huwelijk van Filips IIV en de kinderloosheid van Albrecht en Isabella. Karel II is pas een kind uit het 2de huwelijk, en heeft derhalve geen recht op de Nederlanden (volgens Lodewijk XIV).

Canada - La Salle

La Salle verkent de grote meren van Canada.

Frankrijk - Duitsland

Zowel keizer Leopold I van Duitsland als koning Lodewijk XIV van Frankrijk zouden graag de zuidelijke Nederlanden inpalmen... Leopold I is gehuwd met Margaretha Theresia, de zuster van Karel II. Koning Lodewijk XIV van Frankrijk is dan weer getrouwd met Maria Theresia, de halfzuster van koning Karel II.

Spanje - Frankrijk

17 sep: Spanje en Frankrijk sluiten vrede.

Duitsland - Maximiliaan Emanuel

Hertog Maximiliaan Emanuel van Beieren (°1672) tot 1726.

Engeland - Slag bij Bothwell

22 jun: "Habeas Corpus" - de beginwoorden van de Engelse wet die bepaalt dat geen enkele onderdaan, zonder rechterlijk bevelschrift kan worden gevangengenomen. Het betekent letterlijk "moge gij uw lichaam behouden" en is bedoeld om willekeurige arrestaties te vermijden.

Indië - Mongoolse Rijk

Oorlog tussen de fanatieke mongolkeizer Aurangzeb en de hindoeïstische Rajputen in India (tot 1709).

Nederlanden - Spaans regime

okt: hertog Alexander Farnese van Parma wordt gouverneur in de zuidelijke Nederlanden (tot 1682). Hij lijkt echter niet in staat om belangrijke wijzigingen door te voeren, en kan niets ondernemen tegen de "réunions" van Lodewijk XIV.

Zuidelijke Nederlanden - Loeillet

Jean Baptiste Loeillet (°18 nov 1680 Gent +19 jul 1730 Londen), Vlaams musicus. Hij schrijft kamermuziek, en werken voor klavecimbel en fluit.

Verenigde Provinciën

Anthonie van Leeuwenhoek (°24 okt 1632 Delft +26 aug 1723 Delft), Nederlands bioloog en uitvinder van de microscoop, wordt in Londen benoemd tot lid van de Royal Society of Londen.

Canada - de la Salle

René Robert Cavalier de La Salle (°1643 +1687), Frans ontdekkingsreiziger, verkent de Mississippi. Hij vaart de rivier helemaal af tot in de Golf van Mexico. Hij roept het hele stroomgebied - inclusief de bijrivieren - uit tot Frans gebied.

Frankrijk - Chambre de Réunion

Oprichting van de Chambre de Réunion (nabij Metz). Door verschillende vredespakten die in de laatste decennia werden gesloten, zijn verschillende steden met onderhorige gebieden aan Frankrijk afgestaan. De "Chambre" moet nagaan welke juist de onderhorigheden zijn, en deze terug bij de steden voegen. Lodewijk XIV eist ook gebieden in de Zuidelijke Nederlanden terug. De landvoogden Villa Hermosa en Alexander Farnese kunnen weinig uitrichten tegen deze beslissing. Koning Lodewijk XIV van Frankrijk palmt de stad Strasbourg in, en voegt daarmee de Elzas toe aan het Franse rijk.

Noord Amerika - Pennsylvania

William Penn (°14 okt 1644 Londen +30 jul 1718 Berkshire), Brits kolonisator, sticht de klonie Pennsylvania.

Portugal - Noord Amerika

De Portugezen schaffen de slavernij van de Indianen af.