Frankrijk - Brussel - de Medici

Maria de Medici, de koningin-moeder van Frankrijk vlucht met haar jongste zoon Gaston d'Orléans naar Brussel. Dit gebeurt uit vrees voor de machtig kardinaal Richelieu, en de nederlaag op de "Journée des Dupes". Ze blijven tot 1638 in Brussel.

Verenigde Provinciën - Spaans regime

okt: Frederik Hendrik van Oranje trekt naar Duinkerken. Maar de expeditie wordt afgebroken als ze op een troepenmacht stuiten, onder leiding van Santa Cruz. Ook Jan van Nassau stelt zich tegen op. Hij doet een aanval op Zeeland, maar wordt verslagen op het Slaak.

Adriaan Pauw wordt raadspensionaris van Holland.

Frankrijk - Gazette de France

Eerste Gazette de France.

Zweden - Slag van Breitenfeld

17 sep: (bij Leipzig) Zweedse en Saksische troepen onder leiding van koning Gustaf II Adolf van Zweden, verslaan de Spaanse troepen van de katholieke Liga, die wordt aangevoerd door de Zuid-Nederlandse veldheer graaf Jean 't Serclaes de Tilly (°feb 1559 Tilly +30 apr 1632 Ingolstadt).

Slag bij Magdeburg.

Samenzwering van de edelen

apr: enkele hoge heren treden in contact met Hendrik van den Bergh en Warfusée (leger-aanvoerders in de Zuidelijke Nederlanden) om het gezag van de Spaanse koning af te schudden, en op de Republiek een aantal steden aan te bieden. Ze stellen voor om de Zuidelijke Nederlanden te verdelen tussen Frankrijk en de Republiek, op voorwaarde dat in de zuidelijke Nederlanden het katholicisme geoorloofd blijft.

jul: in het zuiden worden de Staten Generaal bijeen geroepen (ondanks het verbod van de Spaanse koning Filips IV) om de toestand te bespreken na het verlies van de Maassteden. Trouw aan landvoogdes Isabella wordt beloofd, en men overweegt om vredesonderhandelingen te beginnen.

Antwerpen - Clara Rubens

18 jan: Clara Eugenie Rubens (°18 jan 1632 Antwerpen) wordt geboren als dochter van Peter Paulus Rubens (°1577 Siegen, Nassau +1640 Antwerpen) en Helena Fourment. Clara huwt later met ridder Philip de Paris (+4 okt 1699), heer van Merksem en Dambrugge. Zij hebben een dochter: Isabella Philippine de Paris (°1640 +1717).

Verenigde Provinciën - Van Leeuwenhoek

Graaf Hendrik Casimir I van Nassau (°1612 Arnhem +1640 Hulst) wordt stadhouder van Friesland, Groningen en Drenthe. Hij is een zoon van Ernst Casimir.

Antonie van Leeuwenhoek (°1632 Delft +1723 Delft), Nederlands natuuronderzoeker. Hij ontwerpt en maakt microscopen, waarmee hij kleinere organismen ontdekt. Hij is ook kamerbewaarder van de schepenen.

Duitsland

16 nov: slag bij Lützen.

Frankrijk - Lulli - Mabillon

Jean Baptiste Lulli (°1632 +1687), Italiaans-Frans musicus en stichter van de Franse opera.

Jean Mabillon (°1632 +1707), Frans geschiedkundige en benediktijn. Hij is de grondlegger van de oorkondenleer.

Engeland - Locke

John Locke (°29 aug 1632 Wrington, Somerset +28 okt 1704 Oates, Essex), Engels wijsgeer en grondlegger van het empirisme. In zijn staatsleer ontwikkelt hij de gedachte van de volkssoevereniteit en van de verdeling van de bevoegdheden. Van hem is o.a. bekend "Essay concerning human understanding".

Zweden - Christina

Christina van Zweden wordt koningin (tot 1654).

Oostenrijkers

2 dec: aartshertogin Isabella sterft in Brussel, zonder kinderen. Hierdoor komt het land opnieuw toe aan Spanje.

De markies van Aytona wordt benoemd tot tijdelijk landvoogd van de zuiderlijke Nederlanden. Op handige manier probeert hij de opstandige adel de wind uit de zeilen te nemen.

Frederik Hendrik van Oranje verovert Rijnberk, waardoor het belang van de "Fossa Eugeniana" vermindert.

Verenigde Provinciën - VOC

15 apr: de noordelijke Republiek bezet St. Helena als bevoorradingsstation op de reizen naar Indië. Later - in 1638 - zal men de bevoorradingspost verplaatsen naar Mauritius. Uiteindelijk, in 1652, vestigt Jan van Riebeeck een Nederlandse nederzetting in de buurt van Kaap de Goede Hoop.

Italië - Galileï

Galileo Galilei komt in conflict met de Heilige Officie, vanwege zijn visie op het wereldstelsel. Hij wordt gedwongen zijn visie af te zweren.

Nederlanden - Spaans regime

5 jul: kardinaal-infante don Ferdinand (°1609) doet zijn intrede in Brussel en regeert als landvoogd over de Nederlanden (tot 1641). Hij is een broer van de Spaanse koning Filips IV. Hij wordt in zijn bewind gesteund door de ambtenaars Francisco de Melo en markies de Castel-Rodrigo, en komt met een machtig leger van Milaan naar de Nederlanden. Zijn leger moet zowel actie ondernemen tegen Frankrijk in het zuiden, als tegen de Republiek in het noorden.

De markies van Aytona ontbindt de Staten-Generaal, samen met Pieter Roose (president van de Geheime Raad).

Bisdom Antwerpen

Gaspar Van den Bosch (°1587 's Hertogenbosch +1667 Kamerijk) wordt tot bisschop van Antwerpen benoemd en neemt bezit over de Sint Bernaardsabdij in Hemiksem. De laatste drie jaar van zijn leven wordt hij aartsbisschop Nemius van Kamerijk.

Aruba - Bonaire - Curaçao

Nederlanders vestigen zich op Aruba, Bonaire en Curaçao.

Slag bij Nördlingen

6 sep: het Spaanse leger dat met kardinaal-infante don Ferdinand van Milaan naar de Nederlanden optrok, verslaagt de Zweden bij Nördlingen. Deze laatsten worden aangevoerd door Bernhard van Saksen-Weimar en door graaf Hörn.

Verdelingsverdrag / Traité de Partage

8 feb: tussen de noordelijke Republiek en Frankrijk: de zuidelijke Nederlanden - vertegenwoordigd door Adriaen Pauw en Johan de Knuyt -  zullen verdeeld worden in twee stukken. Het deel ten noorden van ±de taalgrens, gaat naar de Republiek, terwijl het deel ten zuiden ervan naar Frankrijk zal gaan. Frankrijk wordt bij deze besprekingen vertegenwoordigd door kardinaal Richelieu.

20 mei: het Franse leger onder leiding van Frederik Hendrik verslaat de hertog Thomas van Savoye in de buurt van Hoei, en verenigt zich daarna met het Spaanse leger.

3 jul: ze branden de stad Tienen af, en belegeren tevergeefs Leuven. De verwachte volksopstand in de zuidelijke Nederlanden blijft echter uit.

Antwerpen - Rubens

Peter Paulus Rubens (°1577 Siegen, Nassau +1640 Antwerpen) koopt een groot buitengoed in Elewijt, met de naam "Het Steen". Hier zal de kunstenaar zijn laatste jaren doorbrengen, en schildert er o.a. "de Liefdestuin", "de Zonsondergang" en "de Vogelvangers".

Engeland - Robert Hooke

Robert Hooke (°1635 +1703), Engels natuuronderzoeker die de eerste opbouw van plantenweefsel uit cellen waarneemt.

Frankrijk

Markiezin Françoise d'Aubigné de Maintenon (°1635 +1719), Frans schrijfster. Ze huwt later stiekem met Lodewijk XIV. ("Lettres et entretiens sur l"éducation").

Verenigde Provinciën - Cats - Dullaert - Huber

De volksdichter Jacob Cats wordt (voor de 2de keer) raadspensionaris van Holland, nadat Frederik Hendrik van Nassau raadspensionaris Adriaen Pauw gedwongen heeft om af te treden.

Heiman Dullaert (°6 feb 1636 Rotterdam + 6 mei 1684 Rotterdam), schilder en dichter. Leerling van Rembrandt.

Ulrik Huber (°1636 Dokkum +1694 Franeker), Nederlands rechtsgeleerde en hoogleraar te Franeker. Hij schrijft o.a. "De jure civitatis" en "Heedensdaegse Rechts-Geleertheyt".

Angola

Johan Maurits van Nassau bezet Elmina en Angola op de westelijke kust van Afrika. Van hieruit wordt slavenhandel georganiseerd.

Brazilië - van Nassau

25 okt: graaf Johan Maurits van Nassau (°17 jun 1604 Dillenburg +20 dec 1679 Kleef), kleinzoon van Jan van Nassau de Oude, wordt gouverneur van Brazilië (tot 1644). Hij is de stichter van het Mauritshuis in 's Gravenhage.

Duitsland - Ginetti

In Keulen begint kardinaal Ginetti vruchteloos aan te dringen op vrede, dit op verzoek van paus Urbanus VIII. Het plan werkt niet, omdat de noordelijke Republiek der Nederlanden eist dat koning Filips IV van Spanje zijn vertegenwoordigers in de lage landen als ambassadeurs van een zelfstandige staat zou bestempelen, wat hij weigert.

Verenigde Provinciën - Spaans regime

Venlo en Roermond vallen opnieuw in handen van de Spaanse landvoogd don Ferdinand (de kardinaal-infant).

Frederik Hendrik van Oranje verovert Breda.

Verenigde Provinciën - Statenbijbel

17 sep: de eerste gedrukte versie van de "Statenbijbel" verschijnt. Dit is de Nederlandse protestantse bijbel. Hiermee wordt voldaan aan een besluit dat werd genomen in de Nationale Synode van Dordrecht in 1618.

Van der Heyden

Jan van der Heyden (°5 mar 1637 Gorinchem +28 mar 1712 Amsterdam), Nederlands schilder, die vooral stadsgezichten maakt.

Duitsland - Ferdinand III

Ferdinand III van Duitsland regeert (tot 1657). Hij is een zoon van Ferdinand II van Duitsland.

Engeland - Schotland

Koning Charles I van Engeland wil in Schotland het calvinistisch gebedenboek van Knox vervangen door het anglicaans gebedenboek van Laud. Hierop breekt in Edinburgh een opstand uit.

Frankrijk - Descartes

Van René Descartes (°31 mar 1596 La Haye, Touraine +11 feb 1650 Stockholm), Frans wijsgeer, verschijnt nu "Discours de la Méthode" (of: Verhandelingen over de Methode). Hij legt hierin uit hoe men al denkend van methodische twijfels tot zekerheid kan komen.

Frankrijk - Marquette

Jacques Marquette (°1637 +1675), Frans missionaris, die als eerste de Mississippi verkent.

Nederlanden - Antwerpen - van Nassau

27 jul: Willem van Nassau probeert tevergeefs om Antwerpen te veroveren. De Staatse opperbevelhebber lijdt zware verliezen in de schorren en slikken tussen Kallo en Liefkenshoek, en trekt zijn legers terug.

In het zuiden boeken de Fransen al evenmin succes, dank zij de keizerlijke veldheer Piccolomini.

Verenigde Provinciën - Elsevier - Hobbema

Drukkersbedrijf en uitgeverij Elsevier openen een filiaal in Amsterdam (tot 1712).

Meindert Hobbema (°1638 +1709), Nederlands schilder die zich toelegt op landschappen in de zon ("Laan van Middelharnis").

Verenigde Provinciën - VOC

De noordelijke Republiek vervangt St. Helena als bevoorradingsstation op de reizen naar Indië, door de eilanden van Mauritius (tot 1652).

De Republiek en de VOC veroveren met de steun van de radja van Kandi Portugese forten op Ceylon (tot 1658). Op dit eiland vermoedt de VOC overschotten aan kaneel en rijst. Het laatste product zullen ze vooral verhandelen in Zuidoost Azië.

Duitsland - Meibom

Heinrich Meibom (°1638 +1700), Duits arts. Hij ontdekt en bestudeert de naar hem genoemde klieren, die het oogvocht afscheiden.

Italië - Galileï

Van Galileo Galilei (°15 feb 1564 Pisa +8 jan 1642 Arcetri), Italiaans natuur- en sterrenkundige, verschijnt het werk "Discorsi". Hierin de grondslagen van de mechanica.

Osmaanse Rijk - Perzië

Sultan Moerad IV (°1612 Constantinopel +1640 Constantinopel) verovert Bagdad van de Perzen. Hij krijgt het ook aan de stok met de Venetianen.

Verenigde Provinciën - Spaans regime

21 okt: een tweede Spaanse Armada, 20.000 man in aantal en onder leiding van d'Oquendo, vaart naar de Nederlanden om de macht over te nemen.

Admiraal Maarten Harpertszoon Tromp verslaat met een veel kleinere vloot de Spaanse Armada bij "The Downs" in Zuid Engeland. Dit gebeurt ondanks de protesten van de Engelse koning Charles I.

Jan van Galen (°1604 Essen DU +23 mar 1653) strijdt in deze slag bij Duins.

Frankrijk - le Tellier Louvois

François Michel le Tellier Louvois (°1639 +1691), Frans staatsman. Onder Lodewijk XIV wordt hij minister van Oorlog, en reorganiseert hij het leger.

Osmaanse Rijk - Perzië

Sultan Moerad IV (°1612 Constantinopel +1640 Constantinopel) sluit vrede met de Perzen. De afspraken die gemaakt worden over de grenzen, blijven tot 1918 geldig.

Nederlanden - Frankrijk

9 aug: de Fransen nemen Atrecht in, dank zij de activiteiten van het Staatse leger in Zeeuws Vlaanderen. Stadhouder van Friesland Hendrik Casimir sneuvelt in de strijd.

Frederik Hendrik prins van Oranje wordt stadhouder van Groningen en Drenthe. Willem Frederik wordt stadhouder van Friesland. Hij is een zoon van Ernst Casimir, die hij opvolgt na diens dood.

Nederlanden - Antwerpen

Isabella Philippine de Paris (°1640 +1717) is een dochter van Philip de Paris en Clara Eugenie Rubens. Ze trouwt later met ridder Jan Frederik de Nyekerke (°20 mei 1641) +1701), en hebben een dochter Philippine Colombe Françoise de Nyekercke (°18 nov 1684 Brussel +1 sep 1768).

Gerard Edelinck (°20 okt 1640 Antwerpen +2 apr 1707 Parijs), plaatsnijder kunstenaar. Hij maakt historiestukken en portretten.

Carolus Hacquaert (/Hakkert) (°±1640 Brugge +±1730 's Gravenhage), Vlaams componist. Hij schrijft muziek voor de "Triomferende min", de eerste Nederlandse opera.

Louis Hennepin (°1640 Ath +1700 Utrecht), Zuidnederlands ontdekkingsreiziger en Franciscaan (in Frankrijk). Van 1676 tot 1687 verblijft hij in Canada. Hij schrijft "de Ontdekking van Louisiana".

Duitsland - Frederik Willem

Frederik Willem Van Brandenburg, de Grote Keurvorst van Brandenburg, bouwt het gebied van de Hohenzollern weer op. Hij regeert van 1640 tot 1688. Hij verwerft het hertogdom Pruisen en legt zo de basis voor de later machtige staat Pruisen (tot 1688).

Indonesië - Portugal

Aangevoerd door gouverneur-generaal Anthony van Diemen (°1593 Culemborg +19 apr 1645 Batavia), overwinnen de Nederlanders van de Verenigde Oost-Indische Compagnie de Portugezen. Ze veroveren met steun van Johore het schiereiland Malakka (ZO Azië). Hierdoor beheerst de VOC de handel met Oost-Indië volledig.

Portugal - Spanje

Filips IV van Spanje verliest Portugal. De adel komt tegen het Spaanse bewind in opstand, en het land wordt terug onafhankelijk.

Hertog Jan van Bragança wordt tot koning Jan IV van Portugal uitgeroepen (tot 1656). Onder zijn regering herwint Portugal de macht over Brazilië, dat eerder door de Hollanders werd ingepalmd.