Eeuwig Edict

12 jul: van de aartshertogen Albrecht en Isabella regelt de rechtszaken in alle gewesten, gekoppeld aan centrale en bindende regels. Plaatselijke rechtsgewoonten moeten door justitieraden worden gehomologeerd.

Antwerpen - Rubens - Malderus

7 sep: Peter Paul Rubens (°25 jun 1577 Siegen +30 mei 1640 Antwerpen) krijgt de opdracht om een altaarstuk te schilderen voor de Antwerpse Onze-Lieve Vrouwekathedraal, met als onderwerp de "Kruisafneming". Hij werkt hieraan tot 1614. Bouwen van het Rubenshuis (tot 1627), door herbouwen van het originele woonhuis (van 1550). Later, in 1662 wordt aanpalend een werkhuis gebouwd.

Johannes Malderus (°12 aug 1563 St Pieters Leeuw +21 okt 1633) wordt aangesteld tot bisschop van Antwerpen. Hij krijgt ook de Sint Bernaardsabdij onder zijn hoede.

Duitsland - Hevelius

Johann Hevelius (°1611 +1687), Duits sterrenkundige, die een groot werk over de maan publiceert.

Polen - Rusland

De Polen veroveren Smolensk.

Prins Matthias (°1557) verovert op zijn broer Rudolf II Bohemen.

Zweden - Gustaf II Adolf

Koning Gustaf II Adolf van Zweden regeert (tot 1632). Hij verovert de Oostzeeprovincies op Rusland en Polen. Hij mengt zich in de 30-jarige Oorlog. Hij sneuvelt in Lützen in 1632.

Verenigde Provinciën - Osmaanse Rijk

Verdrag met de "Verheven Porte", waardoor Nederland op de vaart naar Turkije wordt toegelaten. De Republiek van de Verenigde Nederlanden sluit overeenkomsten met het Osmaanse Rijk, vertegenwoordigd in hoofde van sultan Ahmed I.

19 mei: de Beemster wordt drooggelegd, na een bemaling van 5 jaar. Dirck van Os wordt de eerste dijkgraaf in Nederland.

Duitsland - Matthias

Keizer Matthias (°1557) regeert (tot 1619). Hij is een zoon van Maximiliaan II, en onder hem begint de 30-jarige oorlog.

Engeland - Portugal

De Engelse Oost-Indische Compagnie verslaagt de Portugese vloot in de buurt van de haven Surat (Gujarat, India). In Surat vestigen de Britten de eerste Engelse handelsnederzetting.

Frankrijk - Pierre Mignard

Pierre Mignard (°1612 +1695), Frans schilder. Hij versiert o.a. de koepel van de Val-de-Grâce kerk in Parijs met fresco's.

Osmaanse Rijk - Perzië

Sultan Ahmed I (°1590 Manisa +1617 Constantinopel) sluit vrede met sjah Abbas I de Grote van Perzië.

Polen - Rusland

De Polen bezetten Moskou. Er komt echter al vlug een anti-Poolse opstand, en de stad wordt ontzet.

Nederlanden - Oostenrijkers

Albrecht van Oostenrijk start het initiatief om Antwerpen via kanalen met de Vlaamse Noordzeehavens te verbinden. Op die manier zijn de gevolgen van de sluiting van de Schelde (door de noordelijke Republiek) te minimaliseren. De kanalen komen er uiteindelijk, maar door het heffen van tol is er niet direct een economisch voordeel.

Verenigde Provinciën - Van der Helst

Bartholomeus Van der Helst (°1613 Haarlem +1670 Amsterdam), Nederlands schilder. Hij maakt natuurgetrouwe portretten van regenten en schutters. O.a. om de Vrede van Münster te vieren maakt hij "de Schuttersmaaltijd".

Engeland - Shakespeare

William Shakespeare (°23 apr 1564 Stratford-on-Avon +23 apr 1616 Stratford-on-Avon) keert voorgoed terug naar Stratford-on-Avon.

Rusland - Michael III

De Bojaar Michael III Fjodorovitsj wordt tsaar (tot 1645). Onder hem keert de rust terug. Als eerste van de familie, sticht hij de dynastie van de Romanows, die tot 1762 de tsarentroon bezet. Hiermee eindigt een lange periode van onlusten en onvrede in Rusland.

Noordse of Groenlandse Compagnie

27 jan: de compagnie wordt opgericht, met een octrooi voor het alleenrecht om walvissen en robben te vangen in de noordelijke Atlantische wateren. Ze richten een aantal stations in tussen Nova Zembla en de Davis Street, o.a. op het Jan Mayeneiland en Smerenburg op Spitsbergen. De Compagnie wordt in 1642 opgeheven.

Nederlanden - Van Oranje

Maurits van Oranje krijgt de Engelse ridderorde van de Kousenband. Koning Jacobus I van Engeland probeert hiermee de stadhouder op te zetten tegen Van Oldenbarneveldt.

Kerkvrederesolutie van de Staten van Holland

Er worden theologische voorschriften uitgevaardigd, en er komt een verbod om geschilpunten tussen de verschillende kerken op de kansel te behandelen. De overheid werkt bij benoemingen contraremonstrantse kandidaten tegen, wat andermaal groot ongenoegen opwekt. De contraremonstranten stichten kruiskerken. Al wie hen gaat beluisteren noemt men "Slijkgeuzen".

Amsterdam - Leningbank

25 apr: in Amsterdam wordt een bank van lening opgericht. Op initiatief van Albrecht van Oostenrijk worden ook in de zuidelijke Nederlanden leningsmaatschappijen opgericht ("monts de piété"), die vooral het doel hebben om de handel te ondersteunen.

Duitsland - Verdrag van Xanten

12 nov: het hertogdom Kleef komt toe aan Brandenburg - Pruisen. Het huis Neubourg krijgt de gebieden van Gulik en Berg.

Frankrijk - Van Aersen

François Van Aersen wordt ontslagen als gezant van de Republiek in Parijs. Hij steunt de Franse hugenoten, wat Oldenbarneveldt niet bevalt.

Spanje - El Greco

El Greco - eigenlijk Domenikos Theotokopoulos - een Spaanse schilder van Griekse afkomst (°±1541 Iraklion, Kreta +6/7 apr 1614 Toledo), voltooit het werk "Gezicht op Toledo".

Zweden - Nederlanden

Er wordt een verbond gesloten tussen de noordelijke Republiek en Zweden, vanwege de toenadering van Denemarken tot Spanje.

Nederlanden - Denemarken

nov: een leger dat wordt aangevoerd door Frederik Hendrik is op weg naar Brunswijk om van daar uit de Deense koning Christiaan te verdrijven. Dit gebeurt op verzoek van de Hanzesteden.

Nederlanden - Lemaire - Batavia

Jacob Lemaire (°1585 Antwerpen +1616), Nederlands ontdekkingsreiziger, reist samen met Schouten van Hoorn in zuidwestelijke richting. Ze ontdekken in het zuiden van Vuurland de zeestraat (Lemairestraat genoemd, tussen Vuurland en het Stateneiland) en Kaap Hoorn, de meest zuidelijke punt van Zuid Amerika (tot 1617).

Daarna bereiken ze Batavia, waar hun schip ten behoeve van de Oostindische Compagnie verbeurd wordt verklaard. Gouverneur Coen zet hen gevangen. Nog in hetzelfde jaar overlijdt Lemaire op de terugreis.

Verenigde Provinciën - Flinck

Govaert Flinck (°25 jan 1615 Kleef +2 feb 1660 Amsterdam), Nederlands schilder en één der beste leerlingen van Rembrandt.

Spanje - Cervantes

Miguel de Cervantes Saavedra (°29 sep 1547 Alcalá de Henares +23 apr 1616 Madrid), Spaans schrijver, voltooit het tweede deel van "El ingenioso hidalgo don Quijote de La Mancha". Hiermee is de roman over de droevige maar idealistische ridder en zijn eenvoudige knecht klaar.

Verenigde Provinciën - Engeland

30 apr: de "pandsteden" Den Briel, Vlissingen en het fort Rammekens worden voor 250.000 pond teruggekocht van de Engelsen. Twee Engelsen - Winwood en Carleton - blijven zitting houden in de Raad van State.

Bloedplakkaat van de nieuwe inquisitie

jun: het remonstrantse stadsbestuur van Rotterdam vaardigt een strenge keure uit, die de activiteiten van de contraremonstranten verbiedt. Het plakkaat  is opgesteld door Hugo de Groot, sedert 1613 stadspensionaris van Rotterdam. Spontaan beginnen talrijke relletjes tegen de remonstranten.

Verenigde Provinciën - Hanzesteden

Er wordt een verbond gesloten tussen de noordelijke Republiek en de 10 voornaamste hanzesteden.

Verenigde Provinciën - Hartog - Australië

Dirk Hartog, Nederlands zeevaarder ontdekt de westkust van Australië.

Engeland - Shakespeare

23 apr: William Shakespeare (°23 apr 1564 Stratford-on-Avon +23 apr 1616 Stratford-on-Avon) overlijdt in Stratford-on-Avon.

Noord Amerika - Bafflin Bay

Bafflin ontdekt de naar hem genoemde baai.

Nederlanden

23 jul: prins Maurits kiest openlijk partij door een preek van de contraremonstranten te bezoeken in de Haagse kloosterkerk. Frederik Hendrik van Oranje en zijn moeder Louise de Colignon blijven hofprediker Uytenbogaert trouw.

Scherpe Resolutie

4 aug: Oldenbarneveldt laat de Staten van Holland de resolutie aannemen, waarin een synode wordt afgewezen om het godsdienstige probleem voor eens en voor altijd te regelen. De steden wordt aangeraden betaalde troepen te organiseren, die onder gezag van de Staten van Holland staan, en waarover Maurits van Oranje dus niets te zeggen heeft.

sep: Maurits trekt op aanraden van Willem Lodewijk naar Den Briel, en kan verhinderen dat betaalde troepen (waardgelders) worden in dienst genomen.

nov: de Staten-Generaal besluiten uiteindelijk met een krappe meerderheid om in mei van het volgende jaar een nationale synode bijeen te roepen om de geschillen te regelen.

Frankrijk - Verenigde Provinciën

Frankrijk vraagt de Republiek om militaire steun tegen de opstandige hugenoten. De "violente resolutie": er wordt besloten om een 4.000 man sterk leger naar Frankrijk te sturen. Het besluit wordt echter niet uitgevoerd omdat Concini - een gunsteling van Maria de Medici -  wordt vermoord.

Guyana - Raleigh

Raleigh begeeft zicht op expeditie naar Guyana.

Osmaanse Rijk

Sultan Moestafa I (°1592 Manisa +1639 Constantinopel) neemt het bewind over van zijn broer Ahmed I. Hij is een zoon van Mehmed III, en bestuurt het rijk tot 1618.

Zweden

Koning Gustaf II Adolf van Zweden neemt Ingermanland en Oost-Karelië in bezit (voordien van Rusland), en dit tot 1721.

Verenigde Provinciën

In het voorjaar reist Maurits van Oranje langs de steden van Gelderland en Overijssel om de regenten af te zetten die Oldenbarneveldt steunen.

jul: de Staten-Generaal beslissen om de waardgelders in Utrecht en Holland af te danken. De Staten van Holland willen dan weer bereiken dat de betaalde troepen in dienst blijven.

aug: per plakkaat eisen de Staten Generaal de afdanking in heel Holland. Maurits krijgt speciale volmachten.

23 aug: Gillis van Ledenberg (°±1548 Utrecht +1618 's Gravenhage) wordt samen met Van Oldenbarnevelt gevangengenomen door prins Maurits van Oranje, als ze een aanslag plegen. Gillis van Ledenberg pleegt later zelfmoord in de gevangenis van 's Gravenhage.

najaar: Maurits vervangt de remonstrantse regenten, waardoor hij de Statenvergadering op zijn hand krijgt.

Nationale Synode van Dordrecht

13 nov - 23 apr 1619: 37 predikanten, 19 ouderlingen, 5 hoogleraren, 23 afgevaardigden van buitenlandse kerken en 18 commissarissen in de politiek komen samen. Johannes Bogerman is de voorzitter. Er wordt o.a. besloten om een officiële bijbelvertaling te maken, die als "Statenbijbel" verschijnt in 1637.

Verenigde Provinciën - "Courante" - van der Faes - de la Court

In Amsterdam verschijnt de eerste wekelijkse krant:"Courante uyt Italien, Duytsland...", die wordt uitgegeven door Casper van Hilten.

Pieter van der Faes (°14 sep 1618 Soest NL +dec 1680 Londen), Engels portrettist van Nederlandse afkomst. Hij is een navolger van Antoon Van Dyck, en wordt hofschilder van Karel II.

Pieter de la Court (°±1618 Leiden +28 mei 1685 Amsterdam), lakenfabrikant. Hij ontwikkelt in zijn geschriften een republikeins en Hollands-particularistisch politiek stelsel.

30-Jarige Oorlog

Begin van de 30-Jarige Oorlog (tot 1648) door de Habsburgse keizers en hun bondgenoten in het Duitse Rijk gevoerd, als gevolg van godsdiensttwisten tussen de katholieken en de protestanten, en de voortdurende rivaliteit tussen de Bourbons (Frankrijk) en de Habsburgers (Oostenrijk). Dit leidt tot de volledige verwoesting van Duitsland.

- Duits tijdvak (tot 1623): gericht tegen de Boheemse adel en Frederik V van Palts.

- Deens tijdvak (tot 1629): gericht tegen protestantse Duitse vorsten onder Christiaan IV van Denemarken.

- Zweeds tijdvak (tot 1635): met dezelfde vijanden, maar nu onder Adolf II van Zweden en Oxenstierna.

- Zweeds-Franse tijdvak (tot 1648): gericht tegen Zweden en Frankrijk.

Osmaanse Rijk - Osman II

Sultan Moestafa I (°1592 Manisa +1639 Constantinopel) moet plaats ruimen op de troon voor zijn neef Osman II.

Nederlanden - Duquesnoy - Manneken Pis

Hiëronymus Duquesnoy (°1570 +1641/1642 Brussel), Brussels beeldhouwer, vervaardigt het eerste exemplaar van Manneken Pis (in brons). Het beeld wordt als fontein opgesteld in de Stoofstraat in Brussel.

Verenigde Provinciën - Oostenrijkers

De aartshertogen Albrecht en Isabella proberen het Twaalfjarig Bestand om te zetten in vrede. Hierbij moet koning Lodewijk XIII optreden als bemiddelaar. Er wordt een commissie samengesteld: Spinola, 3 Spaanse officieren en kanselier Peckius van Brabant. Zij moeten de voorstellen uitwerken, maar de eisen van de Republiek zijn te hoog, en de poging loopt op niets uit.

13 mei: Oldenbarneveldt wordt terechtgesteld na een proces vóór de speciaal bijeengeroepen generaliteitsrechtbank van 24 leden. Hij wordt beschuldigd voor de resolutie over de betaalde troepen (waardgelders) en voor zijn poging tot militair verweer voor de afdankingen in Utrecht. Hoogverraad aan Frankrijk wordt hem niet aangewreven, en er wordt evenmin rekening gehouden met zijn verdiensten voor de Republiek. De Groot en Hoogerbeets worden veroordeeld tot levenslange opsluiting in slot Loevestein.

aug: Rombout Hogerbeets (°1561 Hoorn +1625 Wassenaar), Nederlands staatsman. In 1590 wordt hij pensionaris van Leiden en in 1596 lid van de Hoge Raad van Holland en van Zeeland. 29 hij werkt als medewerker van Oldebarnevelt bij de staatsgreep en wordt door prins Maurits van Oranje gevangengenomen.

Koninck - Lippershey

Philips Koninck (°1619 +1688), Nederlands schilder en etser.

Hans Lippershey (°voor 1570 Wesel DE +1619 Middelburg), Nederlands brillenslijper. Van hem werd gemeend dat hij de verrekijker heeft uitgevonden, wat echter niet klopt.

Bohemen - Grederik

Frederik van Bohemen wordt koning (tot 1620) verkozen door de Boheemse opstandelingen. Men noemt hem ook de "Winterkoning", doordat hij in pracht en praal de winter doorbracht in Praag.

Duitsland - Ferdinand - Kepler

Ferdinand II van Duitsland regeert (tot 1637). Hij is een kleinzoon van Ferdinand I. Hij begint de 30-jarige Oorlog.

Johannes Kepler (°27 dec 1571 Weil, Würtemberg +15 nov 1630 Regensburg), Duits astronoom, publiceert zijn derde wet over de beweging van de planeten in "Harmonice mundi":

- harmonische wet: de derde machten van de halve grote assen van de banen van de planeten verhouden zich als de kwadraten van hun omloopstijden

Frankrijk - de Bergerac - Lebrun

Cyrano de Bergerac (°1619 +1655), schrijver.

Charles Lebrun (°1619 +1690), Frans schilder, met als bekendste werk de "Alexanderslagen".

Engeland - Pilgrim Fathers

De eerste Engelse kolonisten (de "Pilgrim Fathers") varen met de "Mayflower" naar Amerika (New England).

Indonesië - Batavia

30 mei: gouverneur-generaal Jan Pieterszoon Coen (°8 jan 1578 Hoorn +21 sep 1629 Batavia) bouwt kasteel Batavia op de plaats van nederzetting Jacatra (nu: Djakarta). Hier wordt de zetel gevestigd van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Ook de Molukken zijn van belang voor de Oostindische Compagnie.

Andries De Witt wordt raadspensionaris van Holland.

Oostende - Kapucijnenkerk

In Oostende wordt de Kapucijnenkerk gebouwd.
Deze kerk wordt later de "zeeliedenkerk".

Hofarchitect Coberger (en financier van de aartshertogen) legt de Moeren droog (tot 1622).
Dit is een gebied in Frans Vlaanderen.

Nederlanden - Van Nassau

31 mei: Willem Lodewijk van Nassau overlijdt. Na dit overlijden wordt Maurits stadhouder van Groningen en Drente.

Ernst Casimir graaf van Nassau (°22 dec 1573 Dillenburg +2 jun 1632 Roermond) wordt stadhouder van Friesland. Hij is de broer van Willem Frederik I. Hij sneuvelt bij het beleg van Roermond.

Frankrijk - Mariotte

Edme Mariotte (°1620 +1684), Frans natuurkundige. Hij ontdekt de blinde vlek in het oog. Onafhankelijk van Boyle komt hij ook tot de gaswet.

Engeland - Onderzeeboot

De eerste zelfstandig varende onderzeeboot wordt op de Theems gedemonstreerd. De boot werd ontworpen door de Nederlander Cornelis Jacobszoon Drebbel (°1572 Alkmaar? +7 nov 1633 London).

Slag van de Witte Berg

aug: Spinola rukt op naar Palts met een leger van 20.000 man.

8 nov: slag bij Praag. Koning Frederik van Bohemen (de "winterkoning") vlucht na zijn nederlaag op de Witte Berg, via Nederland naar zijn schoonvader, Jacob I van Engeland.

Frederik Hendrik van Nassau plundert de streek rond Keulen. Toch houdt de noordelijke Republiek van de Nederlanden zich neutraal ten opzicht van de Duitse keizer en de katholieke rijksvorsten.