Nederlanden - Spaans Regime - Oostenrijkers - Akte of Plakkate van Verlatinghe

22 jul: de verklaring van  de onafhankelijkheid van Nederland. De Staten Generaal worden naar Den Haag verplaatst, en gehoorzaamheid aan koning Filips II wordt opgezegd. Hertog Frans van Anjou (tot 1584) (°1554 +1584), zoon van koning Hendrik II van Frankrijk wordt de nieuwe landvoogd. Jan van Nassau doet afstand van het stadhouderschap van Gelre en wordt vervangen door zijn zwager graaf Willem van den Bergh. Hij zweert Filips II af - in afwachting van de komst van Anjou - en door zijn stadhouderschap komt de regering in handen van Oranje en van de Staten Generaal.

- Prins Matthias van Duitsland (°1557) moet door gebrek aan steun aftreden, en keert terug naar Oostenrijk.

- Rennenberg sterft en wordt opgevolgd door de Spanjaard Verdugo.

- Alexander Farnese van Parma neemt de stad Doornik in, de enige die nog trouw is aan de Staten Generaal.

Noordelijke Nederlanden - Hooft

16 mar: Pieter Corneliszoon Hooft (°16 mar 1581 Amsterdam + 21 mei 1647 's Gravenhage), Nederlands letterkundige. Hij maakt een reis door Frankrijk en naar Italië. De renaissance - gedachte heeft een grote invloed op hem. In 1609 wordt hij drost van Muiden, en in het Muiderslot verzamelt hij de Muiderkring rond zich. Hij schrijft lyrische gedichten, dramatische spelen ("Geeraerdt van Velsen"), het herdersspel "Granida" en het blijspel "Warenar".

Frankrijk - Montaigne

Michel Montaigne (°1533 Bordeeux +1592 Bordeaux), Frans filosoof en schrijver, wordt burgemeester van Bordeaux (tot 1585).

Rusland - Siberië

Rusland begint met de verovering van Siberië.

Nederlanden - Spaans regime - Oostenrijkers

Alexander Farnese van Parma roept met toestemming van de trouwe gewesten, de Spaanse troepen terug. Hij is in staat om Oudenaarde te heroveren, maar tegen Anjou kan hij nog niet optreden. Hij slaagt er wel in om een aantal zuidnederlandse steden te veroveren (Duinkerken, Nieuwpoort, Menen, Veurne, Diksmuide...) waardoor steden als Brugge, Gent en Ieper ingesloten worden.

Jean Jauregui pleegt in Antwerpen een aanslag op Willem van Oranje. De laatste wordt wel gewond, maar overleeft de aanslag.

Hertog Frans van Anjou komt aan in Vlissingen. Eerder heeft hij in Engeland tevergeefs  maandenlang gedongen naar de hand van koningin Elisabeth. Hij vestigt zich in Antwerpen. Het lukt hem echter niet om zijn macht in de Nederlanden te laten gelden. De dreigende anarchie werken in het voordeel van de Spanjaarden. Willem van Oranje voelt zich niet langer veilig, en keert terug naar het noorden.

Willem van Oranje slaagt erin om in Dendermonde tussen Anjou en de Staten Generaal een verdrag van verzoening te sluiten.

de Harduijn

Justus de Harduijn (°11 apr 1582 Gent +9 mei 1636), pastoor in Oudegem, Vlaams dichter. Hij schrijft in renaissancestijl, o.a. "Goddelicke Lofsanghen".

Engeland - Shakespeare

William Shakespeare (°23 apr 1564 Stratford-on-Avon +23 apr 1616 Stratford-on-Avon) trouwt met Anne Hathaway. Met haar heeft hij drie kinderen (waarschijnlijk).

Japanse Keizerrijk - Toyotomi

Generaal Hideyoshi Toyotomi neemt in Japan de macht in handen, nadat Daimyo Nobunaga vermoord wordt.

Gregoriaanse kalender

Paus Gregorius XIII voert de Gregoriaanse kalender in. Om de overgang mogelijk te maken, gaat men na 4 oktober over op 15 oktober, om een correctie te maken op de Juliaanse kalender.

Nederlanden - Spaans regime - Frankrijk - Antwerpen

jan: Frans van Anjou probeert zijn macht te verstevigen door een aantal steden in het zuiden van de Nederlanden proberen in te nemen. Met zijn Franse troepen dringt hij Duinkerke, Menen, Diksmuide, Aalst, Dendermonde en Vilvoorde binnen.

17 jan: hij probeert ook Antwerpen in te nemen, maar de schutterij weet Anjou tot aftocht te dwingen. Hierop verlaat Willem van Oranje Antwerpen voorgoed, en vestigt zich in Holland. Daar trouwt hij voor de 4de keer, deze keer met Louise de Coligny (°1555 +1620). Zij is een dochter van de Hugenotenleider. Het huwelijk wordt ook opgevat dat Willem niet alle contact met Frankrijk wil verbreken.

Marnix van St. Aldegonde (°1540 Brussel +15 dec 1598 Leiden), wordt burgemeester van Antwerpen (tot 1585). Hij verdedigt de stad 13 maanden, maar moet dan de stad aan Alexander Farnese van Parma overdragen.

Verdugo verovert Zutphen en Steenwijk. Graaf Willem van den Bergh wordt gearresteerd, en verdacht gemaakt van verstandhouding met de Spanjaarden. Hij wordt opgevolgd door graaf Adolf van Nieuwenaar.

Noordelijke Nederlanden

10 apr: Hugo de Groot / Grotius (°10 apr 1583 Delft +28 aug 1645 Rostock), Nederlands rechtsgeleerde, godsgeleerde en staatsman. Hij studeert in Leiden en Orléans, wordt pensionaris van Rotterdam (1613).

Engeland - Gibbons - Massinger

Orlando Gibbons (°1583 +1625), Engels musicus, die vooral kerkmuziek, madrigalen, motetten en composities voor klavier en strijkers schrijft.

Philip Massinger (°1583 +1640), Engels toneelschrijver. Hij schrjift blijspelen met solide intriges ("A new way to pay old debts").

Italië - Ricci - Frescobaldi

Matteo Ricci (°1552 Macerata +1610 Peking), een Italiaans missionaris, gaat via Macao naar China. Hij heeft een heel grote kennis van uurwerken en van astronomie.

Girolamo Frescobaldi (°±1583 +1643), Italiaans musicus en organist. Hij vernieuwt de orgelmuziek o.a. in "Fiori musicali".

Nederlanden - Spaans regime - Oostenrijker

Alexander Farnese van Parma verovert Ieper, Brugge en Gent. Al voor de dood van Anjou worden er plannen gemaakt om Willem van Oranje tot graaf van Holland en Zeeland te verheffen.

10 jul: dit wordt verijdeld doordat Prins Willem I van Oranje wordt vermoord door Balthasar Gerards (°±1558 Franche-Comté) in het Prinsenhof in Delft. Deze laatste wordt terechtgesteld.

18 aug: De Staten Generaal komen bijeen en besluiten om de strijd verder te zetten en ervoor te zorgen dat de noordelijke en zuidelijke Nederlanden samen blijven. De Raad bestaat uit

4 leden van Holland

3 uit Brabant, Zeeland en Friesland

2 leden uit Vlaanderen en Utrecht

1 lid uit Mechelen

Deze raad neemt samen met de 17 jarige Maurits van Oranje als voorzitter het bestuur waar. Maurits I van Oranje wordt stadhouder in Nederland.

Olivier Brunel (°±1540 Leuven of Brussel) zoekt de noordoostelijke doorvaart om Indië te bereiken, maar leidt jammer genoeg schipbreuk.

Noordelijke Nederlanden - Frederik Hendrik

Geboorte van Frederik Hendrik prins van Oranje (°29 jan 1584 Delft +14 mar 1647 's Gravenhage). Hij is de zoon van Willem I van Oranje en Louise de Coligny. Hij evenaart zijn broer Maurits als veldheer en wordt later een goed staatsman en diplomaat.

William Lodewijk - een zoon van Jan  de Oude - wordt stadhouder van Friesland.

Door een overstroming in Oostende ontstaat een inham die later als havengeul wordt gebruikt.

Frankrjik

Anjou sterft.

Rusland - Fjodor I

Fjodor I (tot 1598). De stad Archangel wordt gesticht. Het is de enige Russische zeehaven.

Nederlanden - Spaans regime - Oostenrijkers - Breughel

17 aug: Alexander Farnese van Parma (°1545 +1592) herovert Vlaanderen en Brabant voor de Spanjaarden. Hij dwingt Marnix van Sint Aldegonde om Antwerpen over te geven. Marnix wordt door velen als verrader beschuldigd. Farnese geeft de calvinisten 4 jaar de tijd om terug orde op zaken te stellen. Als ze zich dan niet bekeerd hebben, moeten ze de stad verlaten. De meesten onder hen kiezen voor de laatste oplossing.

Pieter Breughel de Jongere (°1564 Brussel +1638 Antwerpen) wordt ingeschreven als meester van de Sint Lucasgilde in Antwerpen. Tot dan was hij in het atelier van Gillis Van Coninxloo. Hij kreeg de bijnaam de Helse Breughel.

Sluiting van de Schelde.

In de Spaanse en Portugese havens wordt een embargo tegen de Nederlandse schepen afgekondigd, op vraag van Granvelle. Dit heeft gedurende een aantal maanden een impact op de handel.

20 aug: na de dood van prins Willem I van Oranje, wordt de heerschappij over de Nederlanden aangeboden aan Koningin Elizabeth I van Engeland. Ze wijst de heerschappij af, maar belooft uit vrees voor de Spanjaarden een leger te sturen van meer dan 5000 manschappen. Aanleiding voor deze beslissing zijn de ontwikkelingen in Frankrijk en de val van Antwerpen.

1 nov: prins Maurits van Oranje, graaf van Nassau (°13 nov 1567 Dillenburg 23 april 1625 's Gravenhage), wordt stadhouder van Nederland, Holland en Zeeland. Daarnaast krijgt hij de titels van gouverneur, kapitein-generaal en admiraal. Dit gebeurt o.a. door bemiddeling van Oldenbarneveldt. Hij is een zoon van Willem I van Oranje x Anna van Saksen.

dec: Aanvoerder van de legermacht is graaf Robert Dudley van Leicester (zie rechts), die in Vlissingen voet aan wal zet. Voor deze hulp krijgt koningin Elisabeth Vlissingen, den Briel en het fort Rammekens in pand.

Bredero - Jansenius - Noordelijke Nederlanden

In het noorden wordt Gerbrand Adriaenszoon Bredero geboren (°16 mar 1585 Amsterdam +23 aug 1618), Nederlands dichter.

Cornelis Jansenius (°28 okt 1585 Acquoy +6 mei 1638 Ieper), Nederlands godsgeleerde. Hij wordt hoogleraar in Leuven (1617) en wordt bisschop van Ieper (1636). In 1640 wordt posthuum zijn boek "Augustinus" uitgegeven, wat aanleiding geeft tot het ontstaan van het jansenisme.

Steven van der Haghen vaart voor het eerst met het Nederlands schip "de Wittel Leeuw" door de Straat van Gibraltar naar Italië.

Duitsland - Ludolf van Keulen

Ludolf van Keulen berekent pi (π) tot op 35 cijfers na de komma. Dit wordt het "Ludolfiaans getal" genoemd.

Frankrijk

jan: Koning Hendrik III van Frankrijk wijst - na de dood van prins Willem I van Oranje de heerschappij over de Nederlanden af. Dit gebeurt nadat de leider van de Franse katholieken, Henri de Guise, met Filips II de Heilige Liga van Joinville sluit, waar koning Hendrik III zich trouwens bij aansluit.

Engeland - Davis - Dudley

John Davis (°±1550 +1605), zeevaarder, vaart naar het oosten Groenland en determineert de Straat van Davis, tussen Groenland en Baffins Land.

dec: Graaf Robert Dudley van Leicester (°1533 +1588), Engels legeraanvoerder, wordt door koningin Elisabeth I op vraag van de Nederlandse Staten met 6000 soldaten naar de lage landen gestuurd, tegen de Spaanse troepen. 2 jaar later worden de manschappen teruggeroepen.

Nederlanden - Spaans regime - Engeland

jan: Graaf Robert Dudley van Leicester laat zich uitroepen tot landvoogd van de Nederlanden. Dit gebeurt tegen de uitdrukkelijke voorschriften van koning Elisabeth van Engeland in. Zij wil nl. ten allen tijde een oorlog met de Spanjaarden vermijden.

8 mar: Johan van Oldebarnevelt, advocaat "van de lande" en gewezen pensionarisvan Rotterdam, wordt raadspensionaris en landsadvocaat van Holland.

apr: graaf Robert Dudley van Leicester verbiedt alle handel met "de vijand". De handel tussen de Zuidelijke Nederlanden en Spanje is echter een noodzaak voor de Nederlandse kooplieden, o.a. door licenties die ze hierop hebben verworven.

jun: Leicester beslist een Kamer van Financiën op te richten, waar de koopmansboeken zullen worden gecontroleerd.

jun-jul: Alexander Farnese van Parma verovert Venlo, Grave en Neuß. Deze blaam wordt niet in dank afgenomen door graaf Leicester. Hij heeft grote moeite om zijn manschappen te blijven betalen en van voorraad te voorzien, wegens de gebrekkige aanvoer uit Spanje.

27 okt: Laevinus Torrentius (°8 mar 1525 Gent +25 apr 1595) wordt door de paus tot bisschop van Antwerpen benoemd. De bisschopswijding zelf vindt echter pas op 10 sep 1587 plaats.

dec: graaf Leicester keert terug naar Engeland om verslag te doen over zijn manier van besturen. Tijdens zijn afwezigheid neemt de Raad van Staten het bestuur over, mits duidelijke instructies van de graaf om geen wijzigingen door te voeren in de gouvernementen en bevelhebbers.

Verenigde Provinciën

Vanaf nu heten de noordelijke provincies officiëel de Verenigde Provinciën, terwijl het zuiden de Spaanse of de Katholieke Nederlanden worden genoemd.

Spanje - Duitsland - Denemarken

Koning Filips II van Spanje probeert te onderhandelen met keizer Rudolf II van Duitsland en koning Frederik van Denemarken.

Verenigde Provinciën - Spaans regime - Engeland

jan: verraad aan de Engelse kroon door de katholieke Engelse aanvoerders Stanley en York. Ze geven Deventer en De Schans aan de Spanjaarden. De Staten-Generaal verwittigen graaf Leicester per schrijven, opgesteld door Johan van Oldenbarneveldt. Na een antwoord van Thomas Wilkes, wordt een onderzoek ingesteld om het gedrag van Stanley en York te verklaren. Dit onderzoek gebeurt o.l.v. François Vranck, die betoogt dat de soevereniteit in Holland altijd bij de Provinciale Staten heeft berust.

jul: graaf Leicester komt opnieuw in Vlissingen aan met een nieuw leger. Hij kan echter niet verhinderen dat de Spanjaarden Sluis veroveren. Koningin Elisabeth heeft aan de graaf de opdracht gegeven om vrede te sluiten met de Spanjaarden. Onder impuls van Johan van Oldenbarneveldt wordt dit request gepubliceerd, wat onvrede oproept bij de calvinisten, en waardoor Leicester hun steun verliest.

aug: Alexander Farnese van Parma neemt de belangrijke havenplaats Sluis in. Dit uiteraard ter voorbereiding van de komst van de Spaanse Armada. Door de mislukking van Leicester is Alexander Farnese van Parma in een sterkere positie gekomen over de opstandige gebieden. Gelukkig voor het Noorden kan Parma wegens gebrek aan geld en voedsel geen verdere strijd leveren. Farnese is er echter van overtuigd dat de komst van de Spaanse Armada hier vlug verandering in zal brengen.

sep: Leicester wil Johan van Oldenbarneveldt en Maurits van Oranje gevangennemen. Deze weten echter te ontsnapen in Delft.

Leicester valt Amsterdam, Leiden en West-Friesland aan, wat echter telkens op een mislukking uitloopt.

dec: Leicester wordt voorgoed uit de Nederlanden teruggeroepen. Hij sterft het volgende jaar in Engeland. In de Nederlanden wordt hij opgevolgd door Willoughby als hoofd van de Engelse troepen.

Engeland - Mary Stuart

Koningin Elizabeth I van Engeland laat haar katholieke nicht Mary Stuart van Schotland (°1542 +1587) terechtstellen, na een langdurige gevangenschap. Dit gebeurt omdat Mary Stuart haar recht op de Engelse kroon laat gelden.

Verenigde Provinciën - Spaanse regime - Engeland

apr: na het vertrek van admiraal-generaal Leicester uit de Verenigde Provinciën, wordt prins Maurits van Oranje, graaf van Nassau (°13 nov 1567 Dillenburg 23 april 1625 's Gravenhage) stadhouder van Utrecht en Overijssel.

apr: de Raad van State behoudt macht over Buitenlandse Zaken, Oorlogs- en Legerzaken. Ook de geldmiddelen blijven door de Raad beheerd. Door gewestelijk particularisme van de Zeven Provinciën betekent de macht van de Raad van State echter niet zoveel meer. Prins Maurits vestigt zijn gezag in Zeeland. Leicesters aanhanger Prouninck verlaat Utrecht later in oktober, en Sonoy onderwerpt zich aan de Staten van Holland.

jul-aug: de "onoverwinnelijke" Spaanse Armada staat onder leiding van Medina Sidonia, en probeert Duinkerken te bereiken. Daar heeft Alexander Farnese 40.000 soldaten verzameld om Engeland te veroveren. De Armada wordt echter verslagen (zie rechts). Tevergeefs belegert Alexander Farnese van Parma de stad Bergen op Zoom. Zijn bevelhebbers Chimay en Verdugo behalen dan weer enkele successen in het Rijngebied in de noordelijke Nederlanden.

Gillis van Ledenberg (°±1548 Utrecht +1618 's Gravenhage), Nederlands staatsman, wordt secretaris van de Staten van Utrecht. Hij is een aanhanger van Oldenbarnevelt.

Denemarken - Christiaan

Koning Christiaan van Denemarken (tot 1648). Hij wordt in de 30-jarige Oorlog verslagen.

Frankrijk

Koning Hendrik III laat in Blois de gebroeders Henri en Louis de Guise vermoorden. Zij zijn de leiders van de katholieke partij. Hiervoor zoekt hij steun bij de hugenoten en hun leider Henri de Bourbon.

Koning Filips II van Spanje vindt dat hij zich moet bemoeien met de godsdienstoorlogen in Frankrijk, ware het alleen maar om het katholicisme te beschermen. Daardoor verzwakt de aandacht van Spanje voor de Nederlanden.

Engeland - Hobbes

Koningin Elizabeth I van Engeland brengt haar land tot grote bloei en legt de grondslag van de Engelse zeemacht. Onder haar regering begint ook de bloeitijd van de Engelse kolonisatie in Noord Amerika.

jul-aug: de Britse zeemacht o.l.v. Howard en Drake, vernietigt de Spaanse Armada. De hulp van Zeeuwse schepen is eerder beperkt, en staat onder leiding van Cornelis Lonck van Rosendaal.

Admiraal Justinus van Nassau belet Alexander Farnese van Parma om zich bij de Spaanse vloot te voegen, waardoor de Armada nog zwakker wordt. De verantwoordelijkheid voor de nederlaag van de Armada wordt hierdoor ten dele bij Alexander Farnese gelegd. De Spaanse vloot wordt gedwongen om langs Schotland terug te keren en wordt in een storm praktisch helemaal vernietigd. De samenwerking van de vloot van de Republiek met de Engelse vloot, verbetert de verhouding tussen Engeland en de Nederlanden.

Thomas Hobbes (°1588 +1679), Engels wijsgeer, grondlegger van het empirisme en de liberalistische staatsleer.

Rusland - Godoenow

De Bojaar Boris Godoenow wordt rijksbestuurder.

Nederlanden - Rubens

Na de dood van Jan Rubens verhuist Maria Pypelinckx met haar zoon Peter Paulus Rubens (°1577 Siegen, Nassau +1640 Antwerpen) naar Antwerpen.

Verenigde Provinciën - Spaans regime

10 apr: Engelse muiters leveren tegen betaling de stad Geertruidenberg over aan Alexander Farnese van Parma en de Katholieke Nederlanden.

Alexander Farnese wordt ziek, en trekt zich een hele tijd terug in Spa om te genezen. Tijdens zijn afwezigheid ontstaat muiterij bij zijn meest vertrouwde regiment "Tercio Viejo".

Na de dood van koning Hendrik III van Frankrijk geeft Filips II aan Alexander Farnese van Parma de opdracht om de rechten van zijn dochter Isabella op de Franse troon te gaan verdedigen. Hierdoor moet Parma afzien van verdere strijd in de Nederlanden, waar hij zich voorbereidde op de verovering van een heel gebied.

Frankrijk - Hendrik IV

2 aug: koning Hendrik III van Frankrijk wordt vermoord bij het Beleg van Parijs, door de dominicaan Jacques Clément. Katholieken zijn het niet eens met het inroepen van de Hugenoten door de koning.

Koning Hendrik IV van Bourbon van Frankrijk neemt over en regeert (tot 1610). Hij wordt leider van de Franse protestanten. Hij is een behuwdzoon van Hendrik II, en met hem komen de Bourbons aan de macht. Doordat koning Hendrik IV zich laat bekeren tot het katholicisme herstelt hij de eenheid in zijn koninkrijk.

Rusland - Moskou

Moskou wordt een onafhankelijk patriarchaat (Russisch Orthodoxe kerk).

Verenigde Provinciën - Spaans regime - Verrassing van Breda

4 mar: met behulp van het turfschip van Adriaan van Bergen, waarin zich 68 jonge mannen bevinden onder leiding van commandant Charles Héraugière, wordt Breda ingenomen.

sep: Maurits van Oranje herovert Hemert, Crèvecoeur, Hedel en Steenbergen.

Frankrijk - Fontainebleau

Ontstaan van de tweede School van Fontainebleau onder invloed van Henri IV, met schilders als Toussaint Dubreuil en Martin Fréminet.

Italië - de Medici

Cosimo II de Medici (°13 mei 1590 Florence +28 feb 1620 Florence) wordt geboren als zoon van Ferdinand I.

Japanse keizerrijk - Toyotomi

Generaal Hideyoshi Toyotomi onderwerpt alle Japanse heersers.

Osmaanse Rijk - Perzië

Osmaanse Turken en Perzische Safawiden sluiten het vredesverdrag van Constantinopel. Hierdoor wordt het Osmaanse rijk uitgebreid tot aan de Kaspische Zee.

Microscoop

Uitvinding van de microscoop.